Aby zapisać się na listę naszego newslettera, prosimy podać swój adres email:

 

Wyszukiwarka e-Polityki :

 

Strona Główna  |  Praca  |  Reklama  |  Kontakt

 

   e-Polityka.pl / Historia / Michaił Gorbaczow - pierwszy i ostatni prezydent ZSRR               

dodaj do ulubionych | ustaw jako startową |  zarejestruj się  

  ..:: Polityka

  ..:: Inne

  ..:: Sonda

Czy jesteś zadowolony z rządów PO-PSL?


Tak

Średnio

Nie


  + wyniki

 

P - A - R - T - N - E - R - Z - Y

 



 
..:: Podobne Tematy
Michaił Gorbaczow - pierwszy i ostatni prezydent ZSRR 

25-09-2005

  Autor: Anna Sawicka

Michaił Gorbaczow jako jedyny radziecki polityk nosił tytuł prezydenta ZSRR. Ale kim był człowiek, którego spuścizna do dziś wzbudza tyle kontrowersji? Co spowodowało, że to właśnie on stał się przywódcą Kraju Rad?

 

 

W życiu Michaiła Siergiejowicza Gorbaczowa (Михаил Сергеевич Горбачев) można wyodrębnić kilka epizodów, które miały wpływ na jego osobowość oraz przebieg kariery politycznej. Michaił Gorbaczow urodził się 2 marca 1931 roku we wsi Priwolnaja, która administracyjnie należała wówczas do Kraju Północno-Kaukaskiego(1). Dziadek Gorbaczowa był założycielem kołchozu, można więc uważać że Misza urodził się w rodzinie kołchoźniczej. „Mój dziad ze strony matki-zwierzał się Gorbaczow- był jednym z organizatorów tuzów (towarzystw wspólnej uprawy ziemi), a następnie kołchozów. Ojciec czterdzieści lat przepracował jako mechanik” . Proces kolektywizacji, który zaczął się około 1929 roku napotkał wyjątkowo silny opór w Okręgu Północno-Kaukaskim. Buntownicze nastroje chłopów próbowano opanować siłą, a gdy ten sposób zawiódł Stalina, zastosowano z premedytacją terror głodu. Michaił Gorbaczow o kolektywizacji połączonej z terrorem i głodem słyszał wyłącznie z opowieści, sam nie odczuł tych represji. Rodzina Gorbaczowa przetrwała trudny okres dzięki dobrej pozycji zawodowej ojca. Państwo pomagało aktywistom, a ojciec Miszy  był mechanikiem, których traktowano jako członków rodzącej się nowej elity wiejskiej. Mechanicy, formalnie nie byli członkami kołchozu. Pracowali na  tzw. stacjach rolniczo-maszynowych (MTS), podlegających władzom państwowym i stworzonych do kontroli kołchozów. Wydziały polityczne MTS-ów były specjalnego rodzaju organami policji politycznej, czuwającej nad  duszami kołchoźników . Okres II wojny światowej nie odegrał większego znaczenia w jego życiu. Michaił musiał przerwać naukę z powodu niemieckiej okupacji, a jego ojciec poszedł walczyć na front. Ukończył ostatnią klasę stawroplolskiego gimnazjum w 1950 roku. O młodzieńczych latach sam bohater wspomina niewiele. W swoich danych biograficznych podkreśla umiejętność łączenia nauki i pracy. Pisze, że od trzynastego roku życia aktywnie pomagał ojcu w pracy na gospodarstwie. W wieku siedemnastu lat Michaił otrzymuje Order Czerwonego Sztandaru Pracy, w dowód uznania jego pracowitości i nabytych umiejętności . Order umożliwił Michaiłowi Gorbaczowowi podjęcie studiów prawniczych na Uniwersytecie Moskiewskim. Na świadectwie maturalnym Michaił miał bardzo dobre oceny ze wszystkim przedmiotów, oprócz języka obcego. Wobec tego przy ukończeniu szkoły średniej uzyskał srebrny medal zamiast złotego. Laureatów złotych medali przyjmowano na wyższe uczelnie bez egzaminu. Część biografów, postaci Gorbaczowa, sugeruje więc, iż posiadał on dodatkowo rekomendacje rejonowego komsomołu, którego członkiem był od 14 roku życia, bądź rekomendacje MTS. Niewykluczone zaś, że posiadał obydwie rekomendacje .

Gorbaczow jako student od pierwszych dni na uniwersytecie angażuje się w życie polityczno-społeczne uczelni. Wybrany zostaje przewodniczącym i organizatorem Komsomołu. „Uniwersytet pobudził mnie wewnętrznie. Pobudził myśli. Pasja i ciekawość przekształciły się w ugruntowane zainteresowanie filozofią, polityką, teorią. Jeszcze teraz mi to zostało, chociaż nie uważam się za teoretyka. Jestem raczej politykiem”  . Na stronach swojej fundacji wspomina jednak, że po skończeniu studiów rozważał możliwość pracy naukowej, ale szybko zrozumiał, że jego przeznaczeniem była praca społeczna.

W 1952 r. Michaił wstąpił do partii. Po skończeniu studiów w 1955 r. wraca w rodzinne strony. Po studiach prawniczych w ZSRR można było zostać aspirantem, kontynuować karierę naukową, bądź też dostać skierowanie do pracy w Moskwie, albo na bliższej lub dalszej prowincji. Michaiła Gorbaczowa skierowano do Stawropola, z którego wyruszył na podbój stolicy. Wrócił więc do punktu wyjścia. Prawdopodobnie w tym okresie zabrakło mu protekcji, by dostać pracę w Moskwie. Oddana działalność polityczna podczas studiów może świadczyć o tym, że Gorbaczow chciał zostać w Moskwie. Tuż przed wyjazdem na prowincję Michaił poznaje swoją żonę- Raisę Maksimowną, studentkę wydziału filozofii, specjalizującą się w marksizmie-leninizmie. Ona sama kontynuowała później karierę naukową. Napisała i obroniła pracę doktorską o życiu kołchoźnianego chłopstwa. Wykładała filozofię przez ponad 20 lat. Michaił Gorbaczow wyjeżdżał więc do Moskwy pełen nadziei, wracał zaś z uniwersyteckim dyplomem i młodą żoną, ale jednak do małego prowincjonalnego miasteczka.

Michaił prawniczą praktyką nie zajmował się zbyt długo. Postarał się o skierowanie do stawropolskiego komitetu komsomolskiego. Na początek został kierownikiem wydziału. Po dwudziestym piątym roku życia rozpoczyna się powolna wspinaczka Gorbaczowa na szczyty partyjnych władz. W 1956 r. zostaje pierwszym sekretarzem miejscowego komitetu Komsomołu. W 1958 r. kierownikiem wydziału propagandy, a następnie drugim sekretarzem krajowego komitetu Kraju Stawropolskiego. W tym samym czasie pierwszym sekretarzem krajowego komitetu partii zostaje przysłany z Moskwy Fiodor Kułakow, z którym przez osiemnaście lat będzie współpracował. Sowiecka struktura władzy przypominała wówczas średniowieczny system suwerenów i wasali: suweren potrzebował wasali, którzy w równym stopniu potrzebowali suwerena. Gdy suweren odchodził w odstawkę, pociągał za sobą wszystkich wasali. Kiedy suwerena M. Gorbaczowa- Fiodora Kułakowa wezwano do Moskwy, dobrze wróżyło to karierze jego wasali. Nowym zwierzchnikiem Gorbaczowa został Leonid Jefremow. We wrześniu 1966 r. Gorbaczow został pierwszym sekretarzem miejskiego komitetu partyjnego. W sierpniu 1968 r. awansuje na drugiego sekretarza, ale już krajowego komitetu partyjnego, a w czerwcu 1970 roku zostaje pierwszym sekretarzem tegoż komitetu. Jefremowa wezwano do Moskwy, a ten rekomenduje na swojego następcę Michaiła Gorbaczowa. Był to niewątpliwy sukces, bowiem pierwsi sekretarze krajkomów należeli do najwyższych struktur władzy. Wybierał ich KC KPZR i automatycznie zostawali deputowanymi do Rady Najwyższej ZSRR. Najistotniejszy jest jednak fakt, że dysponowali oni rzeczywistą i kolosalną władzą. „Prefekt, gubernator, wicekról, baron”- wszystkie te porównania oddają w pewnym stopniu wyobrażenie o funkcji pierwszego sekretarza. Gorbaczow zrezygnował z tego stanowiska w 1978 r., aby udać się do Moskwy. Na terenie Kraju Stawropolskiego znajdowały się słynne źródła wód mineralnych i kurorty- Kisłowodsk i Żeleznowodsk. Sowieccy przywódcy lubili przyjeżdżać tu na wakacje i na leczenie, a witał ich uroczyście gospodarz kraju-M. Gorbaczow W ten sposób nawiązał on znajomości, które zaprocentowały w przyszłości. Stąd też pierwsze przezwisko po objęciu przezeń najwyższego stanowiska państwowego brzmiało- „sekretarz mineralny”. W 1978 r. do stawropolskich kurortów zajechał Susłow, Kosygin, Andropow, a także Breżniew i Czernienko. Owocem tych spotkań były zmiany w Biurze Politycznym i sekretariacie zatwierdzone w październiku 1978 r. Breżniew wprowadził do Biura Politycznego Czernienkę, jego zastępcą został 73-letni Tichonow, przyszły premier. Funkcja sekretarza KC przypadła szczęśliwym trafem Michaiłowi Gorbaczowowi. Po trwającym ponad ćwierć wieku epizodzie stawropolskim Gorbaczow mógł wrócić do stolicy, przeskakując za jednym zamachem wiele stopni na drodze kariery partyjnej. Jako sekretarz KC Gorbaczow zarządzał początkowo resortem rolnictwa, a następnie ideologii. W pierwszej połowie lat ’80 umierają jeden po drugim sekretarze generalni: w listopadzie 1982 r. Breżniew, w lutym 1984 r. Andropow, a w marcu 1985 r. Czernienko. 11 marca 1985 roku Michaił Gorbaczow został sekretarzem generalnym KC KPZR. Przyrzekł realizować postanowienia ostatniego zjazdu KC i następujących po nim, pogroził imperialistom i obiecał wzmocnić obronność kraju. Nic więc nie zapowiadało gwałtownych zmian w życiu politycznym ZSRR. Gorbaczow zapowiadał kontynuację polityki swoich poprzedników.

Kariera partyjna Gorbaczowa miała wyraźnie charakter linearny. Zdobywał on systematycznie doświadczenie na różnych szczeblach drabiny partyjnej, zaczynając od najniższych stanowisk: sekretarza miejskiego komitetu Komsomołu, sekretarza miejskiego komitetu partyjnego, następnie sekretarz KC i Biura Politycznego, by w 1985 roku sięgnąć po fotel generalnego sekretarza. Nie ulega wątpliwości, że przyjmując tak ważną funkcję wziął na siebie ciężar skomplikowanych i odpowiedzialnych obowiązków państwowych, ale było to także spełnienie własnych ambicji.

Bardzo powoli o „negatywnych zjawiskach”, jak pierwotnie nazywano oznaki kryzysu społeczno-gospodarczego, który ogarniał praktycznie wszystkie dziedziny życia w ZSRR  zaczęto mówić publicznie. W 1987 r. M. Gorbaczow pisze książkę „Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i całego świata” w której zawarł filozofię zapoczątkowanej przez siebie „przebudowy” (перестройки), czyli koncepcji przebudowy życia społeczno-gospodarczego kraju, ograniczonej liberalizacji i demokratyzacji. Towarzyszyć jej miała „jawność” (гласность), której podstawą miało być złagodzenie cenzury oraz przyśpieszenie (ускорение), które miało na celu ożywienie całego społeczeństwa sowieckiego i zdynamizowanie procesów przebudowy . Konieczność pierestrojki wynikała z analizy sytuacji społeczno-politycznej ZSRR. Jej zaniechanie, jak przekonywał  Gorbaczow swoich przeciwników politycznych, mogłoby zaostrzyć sytuację wewnętrzną w państwie i wywołać poważny kryzys. „Sprostanie nowym zadaniom, które obecnie przed nami stoją wymaga wprowadzenia korekt zarówno do treści, jak i do formy i metody pracy partyjnej i administracyjnej, do struktury kadrowej w centrum i w terenie” . „W społeczeństwie i w samej partii wciąż pokutuje niezrozumienie skomplikowanej sytuacji, w jakiej znalazł się nasz kraj...” .

Reforma polityczna Gorbaczowa polegała przede wszystkim na formowaniu nowego aparatu partyjno-państwowego. W tym celu Gorbaczow podjął następujące kroki:
• Przeprowadził „czystki personalne” na wszystkich szczeblach hierarchii partyjnej
• Zainicjował proces werbowania nowych sił do kierownictwa partyjnego i państwowego, które miało polegać na wyborze ich członków np. delegatów na XIX konferencję partyjną
• Formalnie opowiadał się za rozgraniczeniem funkcji organów partyjnych i państwowych, ale w zgodzie z leninowską koncepcją „wiodącej roli partii komunistycznej”, co w praktyce przełożyło się na łączeniu funkcji pierwszego sekretarza sowietów z sekretarzami odpowiednich komitetów partyjnych, sam Gorbaczow został wybrany na przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR, będąc jednocześnie szefem partii
• 1 grudnia 1988 r. wprowadzono ustawę o zmianach i uzupełnieniach do konstytucji ZSRR. Jej istota zasadzała się na stworzeniu namiastki parlamentaryzm z instytucją Zjazdu Deputowanych Ludowych (ZDL, liczącego 2250 posłów) w miejsce 1500- osobowej Rady Najwyższej ZSRR. Funkcję 39-osobowego prezydium Rady Najwyższej przejęła 542-osobowa Rada Najwyższa ZSRR (RN), wybierana  w głosowaniu tajnym przez Zjazd na 5 lat. Nowym organem był także Przewodniczący Rady Najwyższej, wybierany również na 5 lat w głosowaniu tajnym, a pełniący funkcję najwyższego urzędnika w państwie, reprezentując je w stosunkach wewnętrznych i zagranicznych
• W marcu  III 1990 utworzono urząd prezydenta ZSRR

W literaturze przedmiotu przeważają stwierdzenia, że stworzenie nowego urzędu w  systemie organów władzy państwowej ZSRR było efektem taktyki Gorbaczowa, który zmierzał do centralizacji władzy w swoich rękach. Inni podkreślali chęć utrzymania imperium za pomocą nowych metod, jeszcze inni dopatrywali się w tym rozwiązaniu zafascynowania Gorbaczowa wzorcem prezydentury amerykańskiej . Zdaniem J. Osińskiego, powodem podjęcia prób zbudowania systemu prezydenckiego w ZSRR było dążenie do wzmocnienia władzy wykonawczej w sytuacji pogłębiającego się kryzysu, z powodu wolno wprowadzanych i niekonsekwentnie przeprowadzanych reform. Kryzys dotyczył także samego ustroju federacyjnego, który na oczach Gorbaczowa wykazywał coraz większe tendencje rozpadu . Sądzę także, że pośrednio przyczyniła się do tego zaostrzająca się walka polityczna i personalna w ramach KPZR i organach władzy państwowej. Z inicjatywą powołania urzędu prezydenta ZSRR wystąpili jeszcze w 1985 r. bliscy współpracownicy Gorbaczowa- Miedwiediew i Sachnazarow, ale początkowo nie zyskała ona poparcia sekretarza generalnego. Kwestia powróciła w 1988 r. przed XIX Konferencją KPZR. Otoczenie popierające politykę Gorbaczowa, przekonało go wówczas, że pomysł może przejąć opozycja. Dopiero pod koniec 1989 r. Gorbaczow zaczyna zmierzać do intensyfikacji prac nad projektem zmian w konstytucji, a przede wszystkim powołania urzędu prezydenta ZSRR.

W dniu 13 lutego 1990 r. odbyło się otwarte zebranie Klubu Deputowanych Ludowych ZSRR zatytułowane:” o systemie prezydenckim i sowieckim parlamentaryzmie”, którego celem był sondaż poparcia tej inicjatywy wśród deputowanych. Koncepcję ustroju prezydenckiego przedstawił wówczas znany politolog F. Burłacki . Po burzliwej debacie w dniu 14 marca 1990 r uchwalono zmiany do konstytucji. W ich wyniku został wprowadzony w ZSRR system łączący elementy zasady jedności władzy państwowej z elementami zasady podziału i równowagi władz. Z jednej strony funkcjonowały bowiem rady delegatów ludowych-od Zjazdu, poprzez Radę Najwyższą i Prezydium RN, z drugiej zaś pojawił się prezydent, określany jako głowa państwa radzieckiego. Stracił na znaczeniu przewodniczący RN oraz Prezydium RN. Ich rola zmarginalizowała się do funkcji wewnątrz-parlamentarnych organów organizujących pracę Zjazdu Deputowanych Ludowych.

W ustawie nowelizującej konstytucję uchwalono przepis, że „pierwszego prezydenta ZSRR wybierze Zjazd Deputowanych Ludowych, na okres 5 lat”, zaś następnych będą wybierać obywatele w powszechnych, tajnych, równych i bezpośrednich wyborach na 5 letnią kadencję. W strukturze naczelnych organów państwowych prezydent spełniał zarówno funkcję ustawodawczą: inicjatywa ustawodawcza, prawo wydawania dekretów na podstawie konstytucji, prawo veta wobec ustaw Rady Najwyższej, jak i wykonawczą: wydawanie dekretów na podstawie ustaw, szef władzy wykonawczej, veto wobec uchwał i rozporządzeń Rady Ministrów, proponował skład rządu lub jego dymisję. Za naruszenie konstytucji lub ustaw mógł być usunięty ze stanowiska większością 2/3 głosów ZDL, z uwzględnieniem orzeczenia Komitetu Nadzoru Konstytucyjnego. Prezydent ZSRR pełnił funkcję gwaranta przestrzegania praw i wolności obywateli, konstytucji i ustaw. Do pozostałych kompetencji prezydenta należało:

• Przedstawianie RN do nominacji, a następnie ZDL do zatwierdzenia lub usunięcia kandydata na stanowisko premiera
• Proponowanie ZDL i RN kandydatów na stanowiska: przewodniczącego komitetu Kontroli Ludowej, Prezesa Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego i Głównego Arbitra Państwowego
• Zapewnienie współpracy między najwyższymi organami władzy państwowej
• W razie niemożności osiągnięcia konsensusu między dwoma Izbami RN (Radą Związku i Radą Narodową), mógł wystąpić do ZDL o wybranie RN w nowym składzie
• obowiązek wygłaszania corocznych orędzi przed ZDL
• Podejmowanie wszelkich niezbędnych kroków dla obrony suwerenności, bezpieczeństwa i zachowania jedności terytorialnej ZSRR i republik związkowych

Michaił Gorbaczow został wybrany na pierwszego prezydenta ZSRR przez Zjazd Deputowanych Ludowych w dniu 15 marca 1990 r. Jego jedyny kontrkandydat, ówczesny premier rządu radzieckiego- Ryżkow, wycofał się ostatecznie z wyborów. Gorbaczow uzyskał niecałe 60% poparcia, ale wystarczyło to objęcia funkcji.

W ZSRR narastał kryzys gospodarczy, narodowościowy, społeczny oraz polityczny. Członkowie KPZR masowo występowali z partii. Na XXVIII Zjeździe KPZR (w lipcu 1990) partię opuściła także grupa reformatorów tzw. Platforma Demokratyczna, na czele której stał W. Szostakowski. W czerwcu 1990 r. nowo wybrani deputowani ZDL RFSRR uchwalili deklarację proklamującą „suwerenność państwową Rosji”, największej republiki związkowej ZSRR. Od sierpnia do października 1991 r. kolejne republiki ogłaszały deklaracje niepodległości (Litwa uczyniła to już w marcu 1990r.) . Wydarzenia polityczne, które doprowadziły do rozpadu imperium ZSRR rozegrały się potem w błyskawicznym tempie. Wysiłki i działania podejmowane przez Gorbaczowa na rzecz wzmocnienia władzy wykonawczej i prezydenckiej oraz ratowania związkowego centrum nie przynosiły efektów. Okazało się, że mechanizmy demokratyzacji i liberalizacji życia społeczno-politycznego, które uaktywniła pierestrojka obróciły się przeciwko jej pomysłodawcy. Gdy KC KPZR poparł w sierpniu 1991 r. zamach stanu w Moskwie, Gorbaczow ustąpił z funkcji sekretarza  generalnego KPZR i wezwał KC do samo rozwiązania się. Wkrótce  nastąpiło zawieszenie działalności KPZR na terytorium ZSRR i przekazanie majątku partii władzom państwowym. 8 grudnia 1991 r. przywódcy trzech republik- Rosji, Białorusi i Ukrainy podpisali w Wiskuli układ rozwiązujący ZSRR oraz powołujący do życia nowy sojusz polityczny tzw. Wspólnotę Niepodległych Państw. Po podpisaniu 21 grudnia 1991 r. deklaracji w Ałma-Acie do WNP weszło 11 z 15 republik związkowych byłego ZSRR. Zjazd Deputowanych Ludowych ZSRR potwierdził jego oficjalnie rozwiązanie 25 grudnia 1991 r. W tej sytuacji Gorbaczow był zmuszony do ustąpienia ze stanowiska prezydenta, ponieważ przestało istnieć państwo, na czele którego stał. Gorbaczowi przyznano odprawę emerytalną oraz pomieszczenia biurowe w centrum Moskwy, w których do dnia dzisiejszego funkcjonuje Fundacja Michaiła Gorbaczowa zajmująca się analizą sytuacji społeczno-politycznej w Rosji i innych republikach byłego ZSRR . W 1996 r. ponownie stanął do walki o urząd prezydenta Federacji Rosyjskiej, ale nie zdobył nawet poparcia 1% wyborców. Michaił Gorbaczow przeszedł więc do historii jako ostatni sekretarz generalny KPZR, a także jako pierwszy i ostatni prezydent ZSRR.

Autorka jest doktorantką w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego.

 

  drukuj   prześlij na email

  powrót   w górę

Tego artykułu jeszcze nie skomentowano

Copyright by (C) 2007 by e-Polityka.pl - Biznes - Firma - Polityka. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Kontakt  |  Reklama  |  Mapa Serwisu  |  Polityka Prywatności  |  O nas


e-Polityka.pl