Czy możliwy jest rozpad Rosji?

11-10-2006

Autor: Michał Protaziuk

Federacja Rosyjska jest naszym największym sąsiadem i jednym z najważniejszych aktorów na scenie politycznej świata. Jest przy tym, państwem narażonym na wiele niebezpieczeństw i negatywnych tendencji, zarówno w polityce wewnętrznej jak i zewnętrznej. Ogrom państwa, przy relatywnie małej ludności i słabości struktur państwowych stwarza warunki do uniezależnienia się niektórych regionów, a nawet do rozpadu państwa.

Takie są niektóre przewidywania. Te przewidywania są ciągle żywe, zwłaszcza jak przyjrzy się sytuacji na Kaukazie czy na Syberii. Warto też zwrócić uwagę na wewnętrzne problemy Rosji. Starzenie i zmniejszanie się społeczeństwa, liczne patologie społeczne, nędza wielu milionów obywateli powoduje, że kraj jest słaby. Z drugiej strony działają siły integrujące jak: centralizacja władzy, pomyślny bilans handlowy i rozwój gospodarczy, wysoka pozycja Rosji na arenie międzynarodowej. Te dwa typy czynników działających w przeciwne strony decydują o integralności Rosji w przyszłości. W tej prognozie, zostanie przedstawione czy możliwy jest rozpad Rosji w ciągu najbliższych 10 lat. Jakie tendencje temu sprzyjają, a jakie nie.      

Horyzont czasowy prognozy

Bardzo trudno jest określić co wydarzy się w przyszłości. Im dalej od teraźniejszości tym więcej niewiadomych, niezależnych czynników czy nawet zbiegów okoliczności, które mogą w znacznym stopniu zniekształcić przyszłość. Zgodnie z „efektem motyla” każda rzecz, zdarzenie, może mieć wpływ na przyszłość. Dlatego horyzont czasowy, według którego, można w miarę prawdopodobnie określić przyszłość wynosi ok. 10 lat.
 
Na ta liczbę składa się kilka czynników. Najważniejszy to czynnik polityczny. Z wielkim prawdopodobieństwem można stwierdzić, że dzisiejsza ekipa rządząca będzie przez tyle lat sprawowała władze, jeśli nie dłużej. Obejmuje to czas prezydentury Putina i jego następcy. Obecna elita rządząca nie powinna się zmienić przez ten okres. W dłuższym okresie może się wszystko wydarzyć.
 
Drugi czynnik to ekonomia. Rosja bogaci się dzięki ropie naftowej i gazowi ziemnemu. Wysokie ceny tych surowców pozwalają unikać deficytu budżetowego Rosji oraz umożliwia inwestycje i modernizacje państwa. Właśnie w latach 2007 – 2013, przewiduje się okres maksymalnego przyrostu wydobycia ropy naftowej. Po tym okresie wydobycie zacznie spadać, co może mieć różne konsekwencje. Można też przypuścić, że nastąpi odkrycie nowych źródeł tych surowców. Może to wpłynąć uspakajająco na ceny ropy i gazu.

Trzeci czynnik to współpraca z państwami granicznymi. W ciągu następnych 10 lat nie nastąpi żadne, potencjalnie niebezpieczne wydarzenie na granicach. Jedynym krajem, który może zagrozić potędze Rosji są Chiny. Jednak ich uwaga koncentruje się bardziej na Tajwanie i problemach wewnętrznych niż na samej Rosji. Tak więc okres 10 letni jest dobrym okresem na tworzenie prognoz na temat stanu Federacji Rosyjskiej.     

Rodzaj użytej prognozy
       
Prognoza ma postać modelu przyczynowego. Zebrane zostały dane na temat różnych dziedzin, których skutki będą wpływać na sytuacje w przyszłości. Ze względu na szeroki wachlarz zagadnień, prognoza ta ma postać prognozy jakościowej. Jest długoterminowa, gdyż obejmuje okres 10 lat oraz kompleksowa ze względu na strukturę czynników, które budują złożony ciąg przyczynowo skutkowy.



Dostępne źródła informacji

Ze względu na dynamicznie zmieniającą się sytuacje w samej Rosji, potrzebne są źródła o możliwie najnowszych informacjach. W tworzeniu tej prognozy użyte zostaną najnowsze informacje z Internetu i ewentualnie z literatury. Główne dane dotyczące zagadnień politycznych i gospodarczych zostaną zebrane z portali: „BBC” i „Gazety wyborczej”, oraz wolnej encyklopedii internetowej: „wikipedia”. Są to źródła godne zaufania. Co do innych źródeł internetowych należy być ostrożnym gdyż są one trudno weryfikowalne i mogą zawierać błędy. Od strony demograficznej, pomocne okazały się raport Ośrodka Badań Wschodnich nt. zmian ludności w Rosji oraz książka Leszka Moczulskiego „Geopolityka”. W której trafnie przewidział tendencje demograficzne w ZSRR a potem w Federacji Rosyjskiej.   Oddzielny przypadki: Syberii i Czeczenii zostały opracowane na podstawie raportów Ośrodka Studiów Wschodnich i z portalu „Fronda”

Prognoza na lata 2006 – 2016


Na integralność terytorialną Rosji będą oddziaływać czynniki zarówno pozytywne jak i negatywne. W latach 2000 – 2006 nastąpiła wyraźna poprawa w sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej Rosji. W 2001 roku w raporcie Rady Bezpieczeństwa Narodowego   został nakreślony pesymistyczny scenariusz dla przyszłości tego kraju. Gospodarka znajdowała się w depresji spowodowanej kryzysem rosyjskim z 1998 roku. Gdyby ta sytuacja trwała nadal, gospodarka Rosji by się systematycznie kurczyło co doprowadziłoby do osłabienia państwa i więzi między regionami. Mógłby się  wtedy powtórzyć przypadek Kongijskiej prowincji: Katangi. Któryś z gubernatorów Rosji mógłby odłączyć swój region i poddać się pod skrzydła któregoś z supermocarstw. Zwłaszcza gdyby posiadał duże złoża surowców. Na szczęście dla Rosji od 2002 roku, nastąpił wyraźny wzrost gospodarczy spowodowany zwyżkami cen na gaz i ropę naftową. W 2006 roku oczekuje się wzrostu gospodarczego na poziomie 6.5% , a fundusz, na który spływają zyski z nadwyżki handlu zagranicznego sięgają 28 mld dolarów. Należy do tego doliczyć 4.5% nadwyżkę budżetową . Dzięki pieniądzom z budżetu wzmacnia się armie i państwo. Dzięki czemu Rosja jest silniejsza i stabilniejsza. Tak więc stan gospodarki ogranicza możliwości dezintegracji Rosji.

Czynnik polityczny od czasu przejęcia władzy przez Władimira Putina sprzyja centralizacji i integralności Rosji. Reformy administracyjne, choć ograniczające prawa człowieka, tworzenie zaplecza prezydenckiego, bardzo wzmocniło pozycje władz centralnych. Po zamachach przeprowadzonych przez czeczeńskich separatystów, wprowadzono szereg zmian w organizacji państwa. Zlikwidowano wybory gubernatorów, jedno mandatowe okręgi wyborcze i scalono obwody autonomiczne w Rosji. Doprowadziło to nie tylko do nasilenia się autorytarnych tendencji w polityce Rosji, ale też zażegnało niebezpieczeństwo separatyzmu. Gubernatorzy stawali się przedłużeniem władzy Kremla i nie mogli już bezwolnie rządzić w swoich krajach. Jakakolwiek próba zwiększenia niezależności okręgów stał się niemożliwy.
 
Wzmocnieniu administracji towarzyszyło wzmocnienie popularności władzy w społeczeństwie. Partia Putina „Jedna Rosja” posiada 70% miejsc w dumie. Inne partie zostały zepchnięte na margines. Można założyć, że ludność Rosji jest wierna polityce Putina i państwu i z jej strony nie grożą żadne zaburzenia czy próby dezintegracji.
 
Obok tych czynników wzmacniających Rosje, występują też trzy czynniki mogące spowodować rozpad Rosji, są to: wojna na Kaukazie, kryzys demograficzny i migracja Chińczyków na Syberie. Te czynniki nie maja na tyle dużej siły żeby doprowadzić do rozpadu Rosji na kilka, kilkanaście oddzielnych podmiotów. Jednak mogą być silne, żeby oderwać poszczególne fragmenty terytorium.

Najpoważniejszy problem dla przyszłości Rosji to kryzys demograficzny. Od upadku ZSRR ludność Rosji dramatycznie się kurczy.  Według raportu Ośrodka Studiów Wschodnich w najbliższych dziesięciu latach, ludność rosyjska zmniejszy się o 12 mln ludzi. Do roku 2050 ludność Rosji ma liczyć od 70 mln do 110 mln ludzi.  W zależności od nasilenia się negatywnych czynników jak: spadek stopy urodzeń, pogorszenie się zdrowia społeczeństwa spowodowanego  alkoholem i narkotykami, ilość osób chorych na AIDS. Zmniejszenie się liczby ludności i starzenie się społeczeństwa rodzi poważne problemy związane z finansowaniem opieki społecznej, utrzymaniem tempa rozwoju gospodarki oraz możliwości zaludnienia olbrzymich ziem Syberii. Kurczenie się  liczby ludności może spowodować kurczenie się faktycznej władzy nad terytorium. Jednak w najbliższym dziesięcioleci nie zapowiada się żeby te problem demograficzny prowadził do większych komplikacji w Rosji.

Z malejącą liczbą ludności wiąże się problem Chin. Na Syberii, bogatej w surowce, coraz mniej jest Rosjan. Ujemny przyrost naturalny i emigracja, powodują że do 2015 roku może ich być tam tyle ile Chińczyków. Teraz na Syberii znajduję się już ich 3,5 mln. Przeludnione Chiny, szukające ziemi i surowców mogą zwrócić się w stronę Syberii. Zwłaszcza, że toczą spór o granice z Rosją, który doprowadził już raz do walk. Taki ryzykowny ruch ze strony Chin mógłby zostać wykonany tylko pod dwoma warunkami: osłabieniem Rosji i neutralnością Europy i USA, oraz poprzez poważny kryzys w państwie, który można zażegnać zdobywając nowe tereny i surowce. Jest to możliwe, gdyż chińska gospodarka potrzebuje coraz więcej surowców, a Syberia ze swoimi zasobami, są dobrym terenem do ich uzyskania.  Taki scenariusz jest możliwy w dalszej przyszłości ale nie w ciągu najbliższych 10 lat. Cały czas Rosja jest silniejsza gospodarczo od Chin. Po za tym wojna mogłaby zaszkodzić chińskiej gospodarce, której rozwój jest tej chwili priorytetem chińskiego rządu.

Ostatnim terenem na którym może dojść do secesji jest Kaukaz. Od 1996 roku trwa tam wojna między Rosją, a muzułmańskimi partyzantami. Ich ataki mogą być bolesne i kosztować wiele ofiar, ale są za małe żeby osłabić siły rosyjskie czy choćby odebrać Rosji władze nad jakimś większym terytorium. Niemożliwe jest tez żeby w ciągu następnych 10 lat jakieś inne państwo z tej strefy wspomogło czeczeńskich separatystów. Możliwa jest pomoc fanatyków islamskich, ale nie może ona w jakimś większym stopniu wspomóc wojowników islamskich. Pewne są tylko  pojedyncze ataki na wojska rosyjskie i sąsiednie republiki. Jakieś spektakularne powstanie ludności muzułmańskiej na Kaukazie, a przez to oderwanie tego terytorium od Rosji jest bardzo mało prawdopodobne. Gdyby się tak stało Rosja mogłaby wtedy liczyć na pomoc koalicji antyterrorystycznej, której nie spodobałoby się zapewne utworzenie nowego skrajnie islamskiego państwa w tym rejonie. Zwłaszcza leżącego relatywnie blisko Iraku i Iranu.
 
Z powyższej analizy najważniejszych danych, można z cała pewnością przewidzieć, że w najbliższych 10 altach nie nastąpi rozpad Federacji Rosyjskiej ani jakikolwiek  ubytek jej terytorium. Rosja jest na tyle silna gospodarczo i politycznie żeby przeciwstawić się jakimkolwiek  tendencją odśrodkowym. Zcentralizowana władza i modernizowana armia może odeprzeć zagrożenie zewnętrzne. Nie oznacza to, że rozpad nie zagraża Rosji. Stanie się to tylko wtedy gdy władza zostanie znów zdecentralizowana, albo nastąpi jakiś wielki kryzys gospodarczy. Jednak w  ciągu najbliższych 10 lat nic takiego nie powinno się stać. W dalekiej przyszłości nie można tego wykluczać.



Aby Rosja była lepiej przygotowana na możliwe zagrożenie rozpadu musi pokonać kilka problemów. Przede wszystkim: odwrócić tendencje demograficzne oraz doprowadzić do zasiedlenia szerokich obszarów Syberii. Należy też tam przeciwstawić się wpływa Chin. Utworzenie jakiegoś na kształt autonomicznego okręgu dla Chińczyków może zniechęcić ich do ewentualnej secesji na rzecz Chin. Należy też dalej wzmacniać i usprawniać administracje centralną. Federacji nie da się zmienić w państwo unitarne, ale należy przeciwdziałać zwiększania się podziałów kulturowych w kraju. Sytuacja na Kaukazie również nie rokuje, że Rosja straci kontrole nad tamtym obszarem. Jednak w  celu zażegnania przyszłych zagrożeń trzeba stworzyć jakieś rozwiązanie dla Czeczenii, które nie uszczupli władzy Rosji ale tez zadowoli mieszkańców tego kraju. Nierozwiązane tego problemu może negatywnie zaważyć na przyszłości Rosji.

W najbliższej przyszłości możliwe są tylko dwa scenariusze. Pierwszy to, że nic się nie zmieni w Rosji, a drugi że Rosja spróbuje w jakiś sposób już teraz rozwiązać problem Syberii i Kaukazu. Możliwe są tam jakieś regulacje prawne, które złagodzą obecne konflikty. Nie obędzie się przy tym bez uszczuplenia władzy centralnej na tych terenach. Jednak wczesne działania mogą działać lepiej niż doraźne, kiedy nastąpi większy kryzys.   


Mapa administracyjna Federacji Rosyjskiej poczodzi ze stron Wikimedia Commons.
 


Copyright by © 2006 by e-polityka.pl - Pierwszy Polski Serwis Polityczny. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.