Wynikający z artykułu 8 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 roku nakaz rozwijania przez RP międzynarodowej współpracy w sprawach ochrony środowiska i zróżnicowanego rozwoju dotyczy również zagadnień ochrony środowiska morskiego. Środowisko morskie traktowane jest przy tym na arenie międzynarodowej jako odrębny przedmiot działalności prawotwórczej, co wynika przede wszystkim ze specyfiki powstających zagrożeń (np. powszechny, a często nieodwracalny charakter skażeń ryb i organizmów produkujących tlen). Na swoistość podejmowanego tu zagadnienia wpływają też okoliczności prawne, a zwłaszcza fakt, że prawo wewnętrzne od dawna poddaje korzystanie z wód morskich różnym ograniczeniom w interesie ogółu.
Zwarte przez społeczność konwencje dotyczące ochrony mórz oparte są na pewnych podstawowych zasadach, których treścią jest niedopuszczenie do wyrządzenia szkół w środowisku morskim - bez względu na to, czy chodzi o morze otwarte (a więc nie podlegające jurysdykcji określonego państwa), czy obszar morski, na którym państwa posiadają niektóre prawa suwerenne, czy w końcu morze wchodzące w skład terytorium państwowego.
Polska jest sygnatariuszem kilku konwencji dotyczących obszaru Bałtyku, które zobowiązują ją do podejmowania określonych działań organizacyjno-technicznych i prawnych. Są to konwencje globalne oraz konwencje regionalne uwzględniające specyfikę Morza Bałtyckiego.
Zjawisko eutrofizacji stanowi problem nie tylko na obszarze Bałtyku, ale we wszystkich zbiornikach morskich z obszarem oceanicznym włącznie. Wśród konwencji globalnych uwzględniających zagrożenie spowodowane przeżyźnieniem, ale nie tylko znajdują się:
·Konwencja o prawie morza z Montego Bay (UNCLOS) podpisana 10.12.1982 roku przez 119 sygnatariuszy. Konwencja ta dotyczy wszystkich akwenów morskich i wyznacza obowiązki państw, których problemem jest ochrona i zachowanie środowiska morskiego wobec zagrożeń płynących z różnych źródeł (szczególnie lądowych). Należy także zaznaczyć, że jest to podstawowy dokument o randze międzynarodowej regulujący prawo morza, a tym samym ochronę jego środowiska. Z inspiracji tą konwencją zawarto wiele globalnych, regionalnych i dwustronnych umów międzynarodowych służących ochronie środowiska morskiego.
· Konwencja MARPOL 73/78 zapobiegająca zanieczyszczeniom morza przez statki wszystkich typów i platformy wiertnicze oraz włączony do niej protokół z 1978 roku mówiący o bezpieczeństwie zbiornikowców i ochronie środowiska.
Należy także wspomnieć o:
- Konwencji Brukselskiej z 29.11.1969 roku;
- Konwencji Brukselskiej z 18.12.1971 roku;
- Konwencji podpisanej w Londynie, Meksyku i Waszyngtonie z 19.12.1972 roku.
Szczególne znaczenie dla Polski mają konwencje regionalne dotyczące Bałtyku - obszaru morskiego, który uważany jest za najbardziej zanieczyszczony, regionalny akwen morski na świecie.
Pierwsza konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego została podpisana 22.03.1974 roku w Helsinkach. Weszła ona w życie z dniem 03.05.1980 roku. Obejmuje całą powierzchnię Bałtyku wraz z Cieśninami Duńskimi. Zobowiązuje wszystkie kraje nadbałtyckie do:
- zapobiegania zanieczyszczeniom ze statków;
- zapobiegania zanieczyszczeniom z lądu;
- zapobiegania zanieczyszczeniom przez atmosferę;
- zapobiegania zatapianiu odpadów;
- zorganizowania służb patrolowania i zwalczania rozlewów;
- współpracy naukowej i technicznej;
- wspólnych badań środowiska morskiego.
Artykuł 3 Konwencji Helsińskiej z 1974 roku
Podstawowe zasady i obowiązki
1. Umawiające się Strony podejmą indywidualnie lub wspólnie wszelkie stosowne ustawodawcze, administracyjne i inne środki w celu zapobieżenia i zredukowania zanieczyszczenia oraz w celu ochrony i wzbogacenia środowiska morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego.
2. Umawiające się Strony dołożą wszelkich starań w celu zapewnienia, aby wypełnianie postanowień niniejszej Konwencji nie powodowało wzrostu zanieczyszczenia obszarów morza usytuowanych poza Obszarem Morza Bałtyckiego.
"Wieloletnia współpraca krajów nadbałtyckich zaowocowała podpisaniem w dniu 09.04.1992 roku nowej konwencji. Weszła ona w życie z dniem 17.01.2000 roku. Konwencja ta obejmuje nie tylko cały obszar Bałtyku, ale również czterokrotnie większy obszar zlewiska tego morza. Jest to m.in. obszar prawie całej Polski, a nawet części Republiki Czeskiej. W odniesieniu do statków przyjęto zaostrzone rygory. W stosunku do sprawców zanieczyszczeń przyjęto zasadę - zanieczyszczający płaci."
Polska jako strona Nowej Konwencji Helsińskiej (pełna nazwa: Konwencja o ochronie środowiska morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego), od 1992 roku zobowiązana jest do zastosowania wszelkich możliwych legislacyjnych, administracyjnych i innych środków w celu zapobiegania i eliminowania zanieczyszczenia Bałtyku. Wypełnianie tych zobowiązań leży w gestii kilkunastu resortów i instytucji. Naczelnym resortem odpowiedzialnym za realizację postanowień Konwencji Helsińskiej w Polsce jest Ministerstwo Środowiska. Dla właściwej koordynacji działania instytucji i resortów odpowiedzialnych za wypełnianie zaleceń i współpracę w ramach Konwencji, minister środowiska utworzył Polski Sekretariat Konwencji Helsińskiej (SKH) z siedzibą w Gdańsku.
Obecnie działania SKH obejmują między innymi koordynację wypełniania zobowiązań przez Polskę w ramach Konwencji i przedstawianie, skonsultowanych z odpowiednimi instytucjami, propozycji i stanowisk Polski na spotkaniach Grup Roboczych działających w Komisji Helsińskiej - ciała wykonawczego Konwencji. Pracownicy SKH uczestniczą również w wyborze ekspertów do prac nad projektami realizowanymi w ramach Komisji. SKH bierze udział w spotkaniach i działaniach trzech z pięciu Grup Roboczych stanowiących strukturę Komisji Helsińskiej (HELCOM): Grupy ds. Monitoringu i Ocen - HELCOM MONAS, Grupy ds. Ochrony Przyrody i Różnorodności Biologicznej - HELCOM HABITAT i Grupy ds. Zanieczyszczeń Pochodzenia Lądowego - HELCOM LAND.
Polska, jako strona Konwencji, zobowiązana jest do przekazywania danych dotyczących zanieczyszczenia Bałtyku w obrębie wód znajdujących się w polskiej strefie ekonomicznej. Obecnie na terenie Zatoki Gdańskiej i Puckiej w ramach monitoringu Bałtyku dla HELCOM prowadzi się pomiary na łącznie 14 stacjach pomiarowo-badawczych. Monitoring Bałtyku obejmuje głównie pomiary jakości wody, osadów dennych, a także organizmów morskich. Jednym z ważniejszych projektów prowadzonych w ramach Grupy ds. Ochrony Przyrody i Różnorodności Biologicznej (SKH bierze aktywny udział w koordynowaniu wdrażania zaleceń tego projektu w Polsce) jest utworzenie systemu Bałtyckich Obszarów Chronionych BSPA. Działania Grupy ds. Zanieczyszczeń Pochodzenia Lądowego skupiają się głównie na ograniczaniu zanieczyszczeń dostających się do Morza Bałtyckiego (w tym Zatoki Gdańskiej i Puckiej) ze źródeł punktowych (fabryk, oczyszczalni ścieków, przetwórni itd.), jak i ze źródeł rozproszonych (rolnictwa). W ramach Komisji Helsińskiej funkcjonuje lista najbardziej zanieczyszczających Bałtyk źródeł punktowych, tak zwanych Hot Spots, znajdujących się na terytoriach państw-stron Konwencji. SKH bierze między innymi udział w działaniach na rzecz zmniejszenia liczby Hot Spotów znajdujących się na terenie Polski. Informuje zakłady o krokach, jakie muszą zostać podjęte, aby mogły być one skreślony z listy, a także podejmuje działania mające na celu skreślenie z listy Hot Spotów zakładów, które spełniają już określone przez Konwencję wymogi ochrony środowiska. Ponadto, strona Polska jest stroną wiodącą dla zanieczyszczeń Morza Bałtyckiego rtęcią. Oznacza to, że SKH zobowiązany jest do kompletowania informacji na temat podejmowanych działań w związku z tymi zanieczyszczeniami również z innych państw-stron Konwencji i przekazywania ich do sekretariatu Konwencji w Helsinkach. SKH przygotowuje również "Raporty nt. Realizacji Zadań Wynikających z Zobowiązań Wobec Konwencji o Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencji Helsińskiej)". Uczestniczy także w spotkaniach i działaniach organizacji i stowarzyszeń takich jak VASAB, Baltic 21 czy Koalicja Czystego Bałtyku, IMO, instytucji naukowych i innych konwencji i porozumień o tematyce morskiej jak OSPAR czy ASCOBANS i innych.
Bardzo ważne ogniwo działalności HELCOM-u stanowią decyzje ministrów ochrony środowiska państw-stron tej organizacji (najczęściej w formie deklaracji). Jedną z nich jest Deklaracja Gdańska z 25 marca 1993 roku, na której powołano do życia "Baltic Sea Joint Comprehensive Environmental Action Programme" (JCP), o którym wspomina już Deklaracja z 3 września 1990 roku. Głównym celem tego programu jest likwidacja wszelkich źródeł zanieczyszczeń, a tym samym "ekologiczna odbudowa" pierwotnego środowiska naturalnego tego akwenu. Realizacji temu przedsięwzięciu ma sprzyjać ścisła współpraca państw na różnych szczeblach. Komisja Helsińska podczas kolejnego spotkania w dniach od 8 do 11 marca 1994 roku podjęła decyzje dotyczące polepszenia stanu środowiska morskiego Bałtyku m.in. poprzez zmniejszenie produkcji i emisji substancji toksycznych, które mają szkodliwy wpływ na człowieka i środowisko naturalne. Wymieniono szczegółowo środki i metody, za pomocą których decyzje te mają być osiągnięte, a także substancje, których emisję należy ograniczyć. W 1998 roku przyjęto jeszcze jedną deklarację dotyczącą ochrony środowiska Morza Bałtyckiego, która także wspomina o środkach i metodach mających na celu regenerację środowiska tego akwenu. Ważne znaczenie ma także Bremeńska Deklaracja Ministrów Ochrony Środowiska państw-stron HELCOM-u z 25 lipca 2003 roku. Mówi ona o ważnych konsekwencjach, jakie niesie ze sobą wejście Polski, Litwy, Łotwy i Estonii do Unii Europejskiej, gdyż od 1 maja 2004 roku 8 z 9 członków HELCOM-u znalazło się w jej strukturach. Powoduje to wyznaczenie przyszłych wyzwań i priorytetów jakie staną przed państwami nadbrzeżnymi Bałtyku. Ważną częścią deklaracji jest określenie wpływu żeglugi na środowisko morskie tego akwenu, a także postanowienia dotyczące likwidacji i zapobieganiu zjawiska eutrofizacji wód. Podjęto decyzje także dotyczące ochrony zasobów naturalnych i bioróżnorodnośći.
O pozytywnych skutkach, jakie przyniosła ochrona środowiska morskiego Bałtyku świadczy Komunikat z Sesji Ministrów Ochrony Środowiska państw-stron HELCOM-u z 26 marca 1998 roku. Dotyczy on redukcji zanieczyszczeń, jakie dostają się do Morza Bałtyckiego w wysokości 50% w stosunku do roku 1988. Innym sukcesem okazało się zlikwidowanie 15 poważnych źródeł zanieczyszczeń - tzw. "hot spots", a dalsze 70% tych źródeł z pośród 117 znajdujących się na liście JCP jest w zawansowanym stadium likwidacji. Ponadto komunikat mówi o dalszej, bardziej wzmożonej współpracy mającej na celu zlikwidowanie skutków działalności człowieka wpływających negatywnie na środowisko Morza Bałtyckiego, w tym m.in. eutrofizacji wód.
Do konwencji regionalnych należą także Konwencja Gdańska o rybołówstwie podpisana w 1973 roku; "Declaration of the safety of navigation and emergency capacity in the Baltic sea area" - tzw. Deklaracja Kopenhaska z 10 września 2001 roku, a także szereg umów dwustronnych.
