Zarys historii Singapuru

Późniejsza – ważniejsza dla nas - historia Singapuru jest związana z pojawieniem się tam Europejczyków. Najpierw Portugalczycy zamienili miasto w świetną fortecę, co jednak nie zapobiegło przejęciu miasta przez Holendrów. Z kolei ich dominacja w rejonie Azji Południowo-Wschodniej trwała ponad 100 lat. Najtrwalsze piętno – obecne do dziś we wszystkich przejawach życia – odcisnęła kolonizacja brytyjska. Anglicy opanowywali Majale od końca XVIII wieku, jednak z geostrategicznego położenia Singapuru zdali sobie sprawę nieco później (pojawiła się wtedy koncepcja Singapuru jako istotnego portu na drodze morskiej z Indii do Chin). Wyspa została ostatecznie przejęta w roku 1819 i opanowana przez jednego człowieka – Sir Thomasa Stanforda Rafflesa. On to, bowiem doprowadził do podpisania umowy o dzierżawie wyspy (przez Kompanię Wschodnioindyjską) z wielkorządcą Singapuru – Temenggongiem (sułtanat Johor). Choć sam Raffles nigdy nie był szefem administracji w „lwim mieście” to realizował tam – przez uznanych pośredników – swoją umiejętną politykę. Doprowadziła ona w krótkim czasie do przekształcenia się Singapuru w miasto kosmopolityczne, z różnymi wspólnotami etnicznymi. Jednocześnie miasto to awansowało, dzięki sukcesom ekonomicznym, do roli największego ośrodka brytyjskiego na Malajach. Po tym, jak ostatecznie dygnitarze malajscy – pod pewną presją - zrzekli się praw do wyspy, połączono w 1826 roku Singapur z Malakką i Penangiem, tworząc tzw. Kolonie nad Cieśninami (The Straits Settlements). Nastał wtedy długi okres stabilności – z wyróżniającą się funkcjonalną administracją - oraz rozwoju pod rządami brytyjskimi. Od początku lat trzydziestych Singapur zyskał sobie przydomek „Królowej Dalekiego Wschodu” i już w roku 1832 został siedzibą zarządu kolonii. Trzydzieści lat później (1 kwietnia 1867) Kolonie nad Cieśninami odłączono od Indii, przekształcając je w odrębną Kolonię Korony (Crown Colony) z gubernatorem na czele. W latach 60 za sprawą pojawienia się statków parowych „lwie miasto” stało się największym portem obsługującym drogę morską Europa – Daleki Wschód. Stał on się także największym na świecie eksporterem kauczuku, mimo, że na samej wyspie uprawiano niewiele drzew kauczukowych.

Doświadczenia I wojny światowej nie dotknęły bezpośrednio samego miasta. Co więcej, można powiedzieć, że Singapur umocnił wtedy swoją pozycję, co wpłynęło na aktywizację lokalnego życia politycznego. Najwięcej zapału w tym kierunku przejawiali Chińczycy, wśród których wielkością wyróżniała się grupa o orientacji lewicowej. Społeczność malajska, choć także tworzyła organizacje polityczne (Malajski Związek Singapuru), była bardziej pojednawcza wobec administracji brytyjskiej niż wspomniani Chińczycy. Zaistniał także Centralny Związek Indyjski, jednak nie odegrał on znaczącej roli. W latach międzywojennych Singapur uzyskał przydomek – „Chicago Wchodu”, co było związane z duża ilością organizacji przestępczych i gangów. To jednak i tak było niczym w porównaniu do koszmaru trzy i pół letniej okupacji japońskiej podczas II wojny światowej. „Licząca 80 tys. żołnierzy armia brytyjska schroniona w słynnej twierdzy singapurskiej, która przed wojną uchodziła za fortecę nie do zdobycia, poddała się 67-tysięcznej siłom japońskim. Niesławna kapitulacja (...) odbiła się szerokim echem w świecie, a w samej Anglii wywołała szok.” Podczas okupacji propaganda japońska mająca na celu pozyskanie sympatii azjatyckiej ludności ( i głosząca antykolonialne hasła typu „Azja dla Azjatów”) nie przyniosła wymiernych efektów. Ale ważne jest, że Brytyjczycy utracili bezpowrotnie prestiż, jakim się kiedyś cieszyli. Mieszkańcy Singapuru zauważyli, że siła polityczna i militarna Wielkiej Brytanii ma swoje granice i zaczęli kwestionować brytyjskie prawa do rządzenia.

Począwszy od roku 1946 aż do 1963 „lwie miasto” uzyskiwało kolejne swobody polityczne. Najpierw przekształcono je w tzw. Wydzieloną Kolonię Korony z nowymi regulacjami prawnymi. Ponieważ mieszkańcy domagali się większego udziału w rządzeniu w roku 1948 odbyły się pierwsze wybory, wygrane przez Partie Postępową. Lata 50 upłynęły pod znakiem dążeń do uzyskania autonomii przez Singapur. Na scenie politycznej pojawiło się wtedy wiele nowych ugrupowań, z których jedno jest godne uwagi. PAP (People’s Action Party) – Partia Akcji Ludowej z Lew Kuan Yew na czele, przyszłym twórcą państwowości singapurskiej. „Partia to zrodziła się w istocie w 1949 r. w Londynie wśród tamtejszych singapurskich studentów, a formalnie została zarejestrowana w 1954 r.” Hasła polityczne przez nią głoszone dotyczyły usunięcia kolonializmu oraz stworzenia niepodległych Malajów, obejmujących również Singapur.

W roku 1959 na mocy tzw. porozumienia konstytucyjnego między przywódcami Singapuru a Brytyjczykami ustanowiono autonomiczne Państwo Singapur w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Kwestia niepodległości Singapuru była już tylko kwestią czasu. Wybory z roku 1959 roku doprowadziły do zwycięstwa PAP, a taki stan trwa do dnia dzisiejszego. Warto wspomnieć, że „w roku 1961 działacze frakcji lewicowej pod przywództwem Lim Chin Sionga dokonali rozłamu i utworzyli Front Socjalistyczny (Barisan Sosialis). W wyniku rozmaitych manipulacji prawicy i represji wobec Frontu udało się zapobiec jego wygranej w wyborach 1963r. Była to jednak bolesna lekcja dla Lee Kuan Yew i niewątpliwie przyczyniła się ona do wprowadzenia przez władze szerokiego programu społecznego.” Wracając do niepodległości Singapuru, to uzyskał on ją w roku 1963, wchodząc w skład Federacji Malezji. Przywódcy PAP wiązali z tym mariażem duże nadzieje – „miało to odsunąć zagrożenia płynące ze strony lokalnej lewicy, prochińskich rebeliantów, a nawet samej Chińskiej Republiki Ludowej” oraz „otwierać pewne możliwości wsparcia gospodarki Singapuru zapewniając lepszy dostęp do rynku malajskiego.” Jednak małżeństwo trwało tylko dwa lata. „Lwie miasto” znalazło się w nowym dla siebie środowisku politycznym, mnożyły się konflikty finansowe, handlowe. W roku 1965 rozbieżności między rządem w Kuala Lumpur a Partią Akcji Ludowej osiągnęły swoje apogeum. Politycy ze Zjednoczonej Organizacji Narodowej Malajów bezsprzecznie uznali premiera Lee Kuan Yew za chińskiego nacjonalistę oraz wroga Malajów. „Premier Malezji Tunku Abdul Rahman (...) oznajmił, że dalsze pozostawienie Singapuru w składzie federacji grozi nieobliczalnymi konsekwencjami i ostatecznie rozkładem państwa w wyniku konfliktów rasowych.” I tym samym niemożliwe stało się możliwe.

NIEPODLEGŁA REPUBLIKA

Dnia 9 sierpnia 1965 roku ogłoszono – jednocześnie w Singapurze i Kuala Lumpur, że Singapur uzyskuje pełną niepodległość. „Lwie miasto” wstąpiło po Organizacji Narodów Zjednoczonych już 21 września, stając się jej 117 członkiem. W zakresie wewnętrznego funkcjonowania państwa nie uczyniono większym zmian, poza przyjęciem Poprawki Konstytucyjnej w grudniu 1965 roku (ustanowiła ona republikańską formę rządów). Dla przywódców PAP (utożsamianych z rządem) najważniejsze okazały się sprawy polityki zagranicznej. Główną jest treścią była „strategia przetrwania”.

Singapur jako mały kraj i to bez zasobów swoją sytuację musiał – i nadal musi – rozpatrywać w kontekście regionalnym oraz globalnym. „Spoglądał on na Zachodnie potęgi oraz Japonię równoważąc tym samym wpływ Związku Radzieckiego (głównie lata 70 i 80) i Chin. Ponadto wspierał amerykańską obecność w Wietnamie. (...) Później stał się głównym inwestorem w tym kraju.” Aczkolwiek mimo pro-Amerykańskiego stanowiska Singapur starał się prowadzić politykę neutralności w okresie zimnej wojny. Obecnie możemy to bardziej nazwać polityka niezaangażowania, która umożliwia utrzymywanie bliskich stosunków zarówno z krajami Azji jak i Afryki. Relacje ze Stanami Zjednoczonymi (mimo niejednokrotnie pojawiających się sporów na tle praw człowieka) oraz rzecz jasna – z Wielką Brytanią można określić mianem zażyłych. Jednym z ważniejszym instrumentów wpływu na Region stał się dla Singapuru – ASEAN. Zarówno w sprawach gospodarczych, politycznych oraz ewentualnego zagrożenia z zewnątrz. „Cel ASEAN – sprowadzający się do zbudowania w Azji Południowo-Wschodniej strefy pokoju, wolności i neutralności – stał się podstawowym wyznacznikiem aktywności Singapuru na arenie międzynarodowej.” Trzeba zauważyć, że wraz z końcem bipolarnego podziału świata bezpieczeństwo tego kraju wzrosło nieporównywalnie. „Strategia przetrwania” stawiała także na rozwój ekonomiczny Singapuru, co mocniej i trwalej związało go ze stanem światowej gospodarki, niż z Azją Południowo-Wschodnią.

Kolejnym zagadnieniem, które pojawiło się w roku 1965 była polityka wewnętrzna. Jak już wiemy od roku 1959 władza w kraju nieprzerwanie należy do Partii Akcji Ludowej, a jej charyzmatyczny przywódca Lee Kuan Yew pełnił urząd premiera aż do roku 1990. Wtedy to jego następcą został Goh Chok Tong, ale na krótko. Już w roku 2004 władzę przejął Lee Hien Loong – najstarszy syn Lee Kuan Yewa. Aczkolwiek ten ostatni ma bezpośredni wpływ na politykę sprawując tzw. urząd ministra mentora i pełniąc ciągle rolę nauczyciela dla innych. Hegemonia PAP’u jest absolutna i osiąga rozmiary niespotykane nigdzie indziej na świecie, ale nie stosuje się tutaj żadnych dyktatorskich metod rządzenia.

Singapur bywa określany mianem „demokracji oświeconej”, „merytokracji”, „demokracji konfucjańskiej” czy też „demokracji autorytarnej”. W istocie trudno opisać jednym słowem fenomen tego państwa. Lee Kuan Yew – utożsamiany przez większą część społeczeństwa singapurskiego z rdzeniem państwa – bardzo pragnął integracji narodu w duchu myśli konfucjańskiej. „Łączył więc instytucje demokratyczne i brytyjskie normy rządów prawa z paternalistycznym i autorytarnym stylem rządów korespondującym z chińskimi tradycjami.” Paternalizm wprowadził do planu Lee Kuan Yewa przede wszystkim władzę przywódców-seniorów oraz posłuszeństwo poddanych oparte na więziach osobistych. Konfucjanizm zaś – koncepcję oświeconej elity, awansującej odpowiednio do swoich „talentów” oraz cnót. W literaturze można spotkać także inne nazwy na „lwie miasto”. Mówi się o konfucjańskim państwie dobrobytu (Confucian welfare state) czy tez państwie dobrobytu opartym na domostwach (household economy welfare state). Wtedy jako cechy charakterystyczne wymienia się solidaryzm – ale bez równości, urzeczywistnianie zasady subsydiarności oraz polityka leseferyzmu w gospodarce.

Patrząc na Singapur europocentrycznym okiem – w tym na system dominacji jednej partii - wydaje się on być dla nas daleki od istoty państwa demokratycznego. Z drugiej strony warto wspomnieć, że w roku 1981 pojawił się w parlamencie pierwszy przedstawiciel opozycji. A trzy lata później Parlament w odpowiedniej uchwale zagwarantował trzy miejsca opozycji (bez praw do głosowania), jeśli nie uzyskają koniecznej większości. Inną zmianą jest utworzenie dodatkowo w okręgach tzw. GRC’ów (Group Representation Constituencies). Umożliwia to głosowanie na grupę (czyli na GRC) złożoną z trzech kandydatów, przy minimum jeden z nich musi należeć do mniejszości etnicznej. Ma to zapewnić pełną instytucjonalizacje wielorasowego społeczeństwa w życiu politycznym. W praktyce jednak ma to charakter fasadowy i nie umożliwia mniejszościom etnicznym wyraźnego wpływu na władzę. Poza tym wyróżniające się osoby ze społeczeństwa, środowiska akademickiego oraz wojska oraz związków zawodowych mogą uczestniczyć w obradach parlamentu w charakterze obserwatorów. Te i inne rozwiązania są jakimś antidotum na rosnące niezadowolenie społeczeństwa ze zbyt małego udziału we władzy. Albowiem obywatele Singapuru, choć nadal głosują na PAP, to zmniejsza się liczba głosów oddanych na tą partię.

Duża ingerencja państwa w życie obywateli, poddanie się władzy, ograniczenia swobód politycznych, ograniczenia wolności mediów (cenzura prasy zagranicznej oraz Internetu). Jednak taki model nie dziwi Azjatów. Poza tym tłumaczy się koniecznością utrzymania wysokiego tempa rozwoju oraz utrzymania stabilności. Wracając jednak do próby odpowiedzi na pytanie – jak czerpać z doświadczeń Singapuru – powinniśmy także przeanalizować konkretne założenia polityki wewnętrznej. Znając, bowiem tło i kontekst kulturowy tego państwa powinniśmy zobaczyć, jakimi osiągnięciami w sferze społecznej i gospodarczej może pochwalić się obecny minister-mentor Lee Kuan Yew.

Na zdjęciu: Singapurskie obchody powstania Federacji Malezji.
Źródło: Wikipedia English