Aby zapisać się na listę naszego newslettera, prosimy podać swój adres email:

 

Wyszukiwarka e-Polityki :

 

Strona Główna  |  Praca  |  Reklama  |  Kontakt

 

   e-Polityka.pl / Artykuły - Świat / Europa Środkowa i Wschodnia / Polityczny i militarny wymiar wojny w Słowenii (1991) oraz w Chorwacji (1991- 1995)               

dodaj do ulubionych | ustaw jako startową |  zarejestruj się  

  ..:: Polityka

  ..:: Inne

  ..:: Sonda

Czy jesteś zadowolony z rządów PO-PSL?


Tak

Średnio

Nie


  + wyniki

 

P - A - R - T - N - E - R - Z - Y

 



 
..:: Podobne Tematy
05-01-2010

 

28-03-2009

 

17-02-2008

  Wolne Kosowo i co dalej?

09-10-2006

 

17-06-2006

  Koniec unijnego szczytu

06-03-2005

  Kronika ONZ 5/2005 (15)

28-02-2005

  Kronika ONZ 3/2005 (13)

+ zobacz więcej

Polityczny i militarny wymiar wojny w Słowenii (1991) oraz w Chorwacji (1991- 1995) 

29-07-2008

  Autor: Bogumił Termiński

Utworzona w listopadzie 1945 roku Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii od początku swojego istnienia stanowiła państwo którego funkcjonowanie możliwe było jedynie w warunkach geopolitycznych okresu zimnej wojny. Narzucony w końcu II wojny światowej przez ZSRR ustrój polityczny Jugosławii jako socjalistycznej republiki federalnej wymagał do sprawnego funkcjonowania kilku podstawowych elementów. 

 

 

Najważniejszym, w mojej ocenie czynnikiem, przesłanką wpływającą na stosunkowo długą żywotność jugosłowiańskiego państwa federacyjnego była częściowo udana próba głębokiego przewartościowania ideologicznego i światopoglądowego w społeczeństwach krajów bałkańskich. Sprawnym z punktu widzenia socjotechniki zabiegiem jugosłowiańskich komunistów było zbudowanie wizji ustroju państwa na zasadzie głębokiego kontrastu wobec wcześniejszych doświadczeń państwowych (Królestwo SHS). Komuniści przeciwstawili dominujący w doświadczeniach ludności Półwyspu Bałkańskiego partykularyzm i nacjonalizm wizji socjalistycznej wspólnoty[1]. Wspólnota tego rodzaju wymagała gospodarza, którą to rolę pełnił przez ponad trzydzieści lat marszałek Josip Broz Tito. Jego dyktatorsko- pałacowe metody sprawowania władzy stanowić mogą przykład wielkiego sukcesu w budowaniu pozornej spoistości i tworzeniu nowej tożsamości krajów bardzo oddalonych od siebie religijnie, historycznie, kulturowo czy wreszcie etnicznie. SFRJ stanowiła bowiem państwo w którym koegzystowały narody o zupełnie różnej historii, innych wpływach kulturowych, strukturze społecznej czy wyznawanej religii. Ponadto poszczególne kraje federacji były wyjątkowo niespójne wewnętrznie z uwagi na zamieszkujące poszczególne regiony mniejszości etniczne żyjące w głębokim poczuciu swojej odrębności (na przykład zamieszkujące Bośnię i Hercegowinę mniejszości: serbska i chorwacka). Czterdziestoletni „epizod” socjalizmu w Jugosławii nie zdołał zatrzeć sięgających nierzadko średniowiecza tradycji antagonizmów między poszczególnymi krajami.

Aksamitna rewolucja roku 1989 z całą mocą uzmysłowiła światu potęgę drzemiących w każdym narodzie dążeń do posiadania suwerennego prawa do samostanowienia o swym losie. Nastroje nacjonalistyczne budzące się w narodach estońskim czy słowackim nie były jednak tak groźne jak ujawniające się z całą siłą w początku lat dziewięćdziesiątych nacjonalizmy: serbski i chorwacki. Narody te bowiem nie były na tyle uwikłane w  historię wzajemnych konfliktów, prześladowań religijnych mniejszości czy sporów terytorialnych antagonizujących nierzadko niedawnych sąsiadów w małym miasteczku. Upadek żelaznej kurtyny dla większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej okazał się błogosławieństwem. Dla republik SFRJ stał się on jednak prawdziwą bombą z opóźnionym zapłonem i preludium do największej fali ludobójstwa w Europie od zakończenia II wojny światowej.               

2. Wojna w Słowenii (1991)

Licząca blisko dwa miliony mieszkańców Słowenia stanowiła w latach osiemdziesiątych najbogatszą spośród części składowych Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. W toku istnienia SFRJ, zwłaszcza zaś po śmierci marszałka Josipa Broz -Tito, uchodziła również za najbardziej liberalną i otwartą spośród republik jugosłowiańskich. Przyczyniły się do tego silne tradycje historycznie ukształtowanej odrębności państwowej i narodowej[1] oraz położenie geograficzne. Wielowiekowe związki kulturowe z Austrią i Włochami oraz "zamknięcie" kraju wysokimi pasmami górskimi sprawiły, iż ludność Słowenii nie poczuwała się do konieczności ciągłej akceptacji jej pozycji w ramach Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. Słowenia stanowiła ponadto wyjątkowo jednolitą etnicznie republikę SFRJ. Mniejszość serbska stanowiła jedynie około dwóch procent mieszkańców republiki.   

Jesień ludów 1989 roku oraz postępujące w Słowenii postulaty zmierzające w kierunku decentralizacji i demokratyzacji ustroju SFRJ sprawiły, iż koniec lat osiemdziesiątych stanowił przełomową datę w krystalizowaniu się dążeń niepodległościowych republiki . Słoweńcy manifestowali ponadto swą dezaprobatę wobec serbskich dążeń hegemonicznych wyrażających się w zniesieniu autonomii Kosowa i Wojwodiny oraz planach budowy Wielkiej Serbii[2]. Pierwsze wielopartyjne wybory parlamentarne odbywają się w republice 8 kwietnia 1990 roku. Wygrywają je siły Zjednoczonej Demokratycznej Opozycji Słowenii (DEMOS ). Zwycięska koalicja stawia sobie za cel zacieśnianie kontaktów z państwami Europy Zachodniej, w polityce zewnętrznej propaguje zaś początkowo hasła przekształcenia Jugosławii w luźną konfederację suwerennych państw[3]. Demokratyczne przemiany w republice Słowenii oraz w sąsiedniej Chorwacji budziły zaniepokojenie zdominowanych przez Serbów sił Jugosłowiańskiej Armii Ludowej (JNA ), która już wówczas zaczęła przygotowywać się do interwencji zbrojnej[4]. Siły rządzące w Słowenii od maja 1990 roku deklarują swą wolę do pełnej suwerenności kraju[5]. W trakcie prac przygotowawczych nad ogłoszeniem deklaracji niepodległości republika wzmacnia oddziały Słoweńskiej Obrony Terytorialnej (STO), na dowódcę których powołany został Janez Slapar. Zwiększono również skład liczbowy sił policyjnych w republice.         

Zgodnie z przyjętą w dniu 28 września 1990 roku poprawką do konstytucji republiki w przypadku wojny wszystkie siły wojskowe i policyjne zobowiązane zostały do wykonywania poleceń Prezydium Republiki.

Początek 1991 roku stał pod znakiem ciągle zaogniających się stosunków pomiędzy siłami STO a zdominowanymi przez Serbów wojskami JNA. 23 maja dochodzi do pierwszej potyczki między  oddziałami obrony terytorialnej a siłami armii federalnej w okolicach Mariboru. Wojska  armii federalnej  zaatakowały wówczas ośrodek treningowy STO. Serbska prowokacja przynosi pierwszą ofiarę śmiertelną oraz zdecydowane zaognienie wzajemnych stosunków w początkach następnego miesiąca. 25 czerwca słoweńskie Zgromadzenie Narodowe ( Drvazni Zbor ) oraz prezydent Milan Kucan ogłaszają niepodległość Słowenii. Deklaracja miała być według początkowych zapowiedzi  ogłoszona 26 czerwca. Władze słoweńskie będąc pewne odpowiedzi militarnej JNA postanowiły jednak ogłosić ją dzień wcześniej by opóźnić planowane działania armii federalnej o 24 godziny[6]. Jeszcze tego samego dnia wprowadzono prowizoryczne posterunki przy granicy z Chorwacją, zaś jugosłowiańskie flagi na przejściach granicznych i budynkach urzędów zastąpiono słoweńskimi. Jugosłowiańska armia stała na stanowisku, iż za wszelką cenę należy przywrócić dotychczas panujące w Słowenii status quo. W tym samym dniu jugosłowiańska Federalna Rada Wykonawcza wydaje dekret dotyczący ochrony granicy państwowej w Słowenii. Faktycznym następstwem wydania dekretu było pełne przyzwolenie władz na interwencję armii federalnej w Słowenii.

26 grudnia w godzinach porannych pierwszej jednostki JNA ruszyły w kierunku włoskich przejść granicznych. Liczbę znajdujących się w Słowenii wojsk federalnych szacuje się na około 22 tysięcy żołnierzy. Jednostki Słoweńskiej Obrony Terytorialnej w początkowej fazie interwencji liczyły około 16 tysięcy członków.  Za datę rozpoczęcia wojny, zwanej powszechnie dziesięciodniową uważa się 27 czerwca[7] kiedy w pobliżu miasta Metlik zmotoryzowane baterię JNA przekroczyły słoweńską granicę. W pierwszych dniach konfliktu arenę walk stanowiły głównie okolice przejść granicznych ze Słowenią. Taktyka jednostek STO w pierwszych dniach konfliktu koncentrowała się głównie na przeprowadzaniu akcji ofensywnych przeciwko jednostkom JNA, wszędzie gdzie Słoweńcy mieli nad nimi liczebną przewagę. Słoweńcy, ze zmiennym szczęściem, dążyli w pierwszych dniach konfliktu do zajmowania składów broni i koszar armii federalnej[8].29 czerwca w godzinach porannych dochodzi w Zagrzebiu do spotkania władz Słowenii z trzema ministrami państw Wspólnoty Europejskiej oraz prezydentem Federalnej Rady Wykonawczej. Rezultatem spotkania było postanowienie o natychmiastowym zawieszeniu broni, którego nie udało się jednak wprowadzić w życie. Zgodnie z postawionym przez armie federalną ultimatum z wieczora 29 czerwca, siły słoweńskie miały poddać się do godziny dziewiątej dnia następnego. 30 czerwca w godzinach porannych jednostki lotnicze armii federalnej stacjonujące w Chorwacji kierują się w stronę granicy ze Słowenią. Ostatecznie wracają jednak do swoich macierzystych baz. Ponawiają się również ataki słoweńskie na koszary i składy broni JNA.  W Novej Goricy Słoweńcy tworzą na przykład nową kompanię czołgów spośród skonfiskowanych JNA jednostek.

Decydująca faza konfliktu rozpoczyna się 2 lipca w godzinach porannych. Trwały wówczas intensywne starcia między wojskami JNA a oddziałami STO w pobliżu miejscowości Jastrebarsko i Sentilj. Wieczorem tego samego dnia stacjonujące w Vrhniku jednostki armii federalnej ruszają na Ljublanę i Logatec. Zacięte walki w okolicach stolicy oraz załamanie się operacji wojskowej STO  powodują iż dowództwo słoweńskie ogłosiło jednostronne zawieszenie broni[9]. Zostało ono odrzucone przez dowódców JNA, którzy za wszelką cenę starali się przejąć militarną kontrolę nad krajem. Następny dzień upłynął jednak pod znakiem sukcesów militarnych sił słoweńskich. Słoweńcy zmuszają do kapitulacji dużą jednostkę armii federalnej stacjonującą w koszarach w  Sentijl. Kolumna czołgów JNA wkraczająca do zbuntowanej republiki od strony Chorwacji została zatrzymana przez jednostkę STO. Działania wojenne ostatecznie zakończyły się 4 lipca. Wszystkie jednostki armii federalnej stacjonujące w Słowenii wycofują się wówczas do kosza r w Chorwacji. Terytorium całego kraju oraz przejścia graniczne znalazły się tego dnia w rękach słoweńskich[10].                          

W dziesięciodniowym konflikcie na terytorium kraju zginęło według oficjalnych statystyk trzynastu Słoweńców (ośmiu żołnierzy i policjantów oraz pięciu cywilów)[11]. Rannych w konflikcie zostało 187 obywateli słoweńskich[12]. Straty po stronie wojsk armii federalnej były wyższe i wynosiły 44 zbitych i 146 rannych. Zginęło ponadto dwunastu obcokrajowców.

Konflikt w Słowenii już od początku swego trwania wywołał reakcje krajów wspólnot europejskich, dążących do jego zażegnania i wyraźnie sympatyzujących ze słoweńskimi dążeniami niepodległościowymi[13]. Już następnego dnia po wybuchu konfliktu rządy Austrii i Włoch zwróciły się do KBWE o wyjaśnienie sprawy oraz działania na rzecz przerwania działań wojennych. Również rząd Słowenii zwrócił się z prośbą o mediację w sporze do KBWE oraz Rady Europejskiej WE[14]. Rada Europejska, przy aprobacie KBWE, postanowiła wysłać tzw. "Trojkę"[15] ministrów spraw zagranicznych WE[16] na Bałkany w charakterze mediatorów. Przybyli do Belgradu ministrowie spraw zagranicznych zaproponowali zwołanie w najbliższym możliwym terminie spotkania przedstawicieli sześciu republik bałkańskich, władz SFRJ oraz przedstawicieli WE. Wysiłki te doprowadzają do podpisania porozumienia na chorwackiej wyspie Brioni 7 lipca 1991 roku. Dokument podpisują ostatecznie przedstawiciele Chorwacji, Słowenii oraz Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. W myśl tak zwanej Deklaracji z Brioni Słowenia winna wstrzymać wszelkie ruchy aż do czasu jej pełnego uznania przez kraje WE. Stacjonujące w Słowenii i Jugosławii jednostki JNA miały wycofać się do swoich garnizonów[17]. Jednostki słoweńskie miały zaś opuścić koszary i bazy armii federalnej oraz zobowiązać się do oddania JNA zagrabionego w czasie konfliktu wojennego sprzętu i uzbrojenia[18]. Na mocy porozumienia JNA miała pozostać pod dowództwem Prezydium SFRJ, miano zaprzestać walk oraz nie podejmować żadnych działań jednostronnych. Granicy państwa miała strzec policja słoweńska zaś dochody celne przekazywane miały być do skarbu federalnego[19].  Konferencja w Brioni dla wielu obserwatorów stanowiła ostatnią próbę ratowania sytuacji w Jugosławii. Jednak zamiast zachować na pewien czas dotychczasowe status quo tylko przyczyniła się do jego stopniowej erozji. W dziesięć dni po zakończeniu konferencji Prezydium jugosłowiańskie podjęło decyzję o wycofaniu armii federalnej ze Słowenii[20]. Ostatnie jednostki JNA opuszczają terytorium Słowenii w nicy z 25 na 26 sierpnia 1991 roku.

Z perspektywy wydarzeń następujących w następnych latach na terytorium Półwyspu Bałkańskiego należy uznać niepodważalność słoweńskiego zwycięstwa w wojnie dziesięciodniowej z 1991 roku[21]. Deklaracja niepodległości i narodowe dążenia do samostanowienia o swoim losie obroniona została przez słabo uzbrojone i wyszkolone siły Słoweńskiej Obrony Terytorialnej oraz "garstkę" formowanych szybko jednostek policyjnych. Ludność cywilna utrudniając wsparcie logistyczne dla JNA oraz wznosząc barykady na trasach poruszania się jednostek armii federalnej również w istotnym stopniu przyczyniła się do sukcesu strony słoweńskiej. Wydarzenia te świadczyły o dużej determinacji ludności słoweńskiej w dążeniu do samostanowienia co było wynikiem silnie rozwiniętego poczucia tożsamości narodowej mieszkańców. O sukcesie Słoweńców w znacznym (jeżeli nie przeważającym) stopniu zdecydowała sytuacja polityczna panująca na terytorium SFRJ. W wyniku wydarzeń na terytorium Chorwacji efektywne prowadzenie operacji militarnej było z góry skazane na niepowodzenie[22]. Istotnym czynnikiem okazała się również generalnie przychylna Słowenii postawa państw WE, zwłaszcza bezwarunkowe poparcie Austrii i Niemiec dla dążeń republiki do samostanowienia.          

3. Wojna w Chorwacji (1991 – 1995)

Lata osiemdziesiąte XX wieku stanowiły w historii Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii okres przewartościowania polityczno-światopoglądowego. System socjalistyczny w federacji znacząco traci wówczas swój ideologiczny potencjał na rzecz pogłębiających się w poszczególnych republikach federalnych tendencji nacjonalistyczno-separatystycznych.  Po śmierci Josipa Broz Tity, głoszone przez marszałka hasła "braterstwa i jedności" okazały się sloganami, których treść trudno było pogodzić z faktycznymi nastrojami  społecznymi panującymi w poszczególnych republikach. Już od początku lat osiemdziesiątych w polityce SFRJ odczuwalny staje się wzrost ambicji hegemonicznych ze strony Socjalistycznej Republiki Serbii[23]. Jego przejawy widoczne są zarówno w płaszczyźnie społecznej jak i w będących jej wynikiem działaniach politycznych władz w Belgradzie. Istotnym wydarzeniem w kontekście omawianego tematu stało się opublikowanie w 1986 roku tak zwanego Memorandum Serbskiego[24], stanowiącego w dużej mierze ideologiczną podstawę późniejszych działań władz republiki. Niepokój pozostałych republik federacji, zwłaszcza Chorwacji, budzą również podejmowane przez Serbów działania na rzecz likwidacji autonomii wchodzących w skład republiki prowincji autonomicznych: Kosowa i Wojwodiny. Chorwacja w latach osiemdziesiątych stanowiła obok Słowenii republikę o najsilniej rozwiniętych aspiracjach zmierzających do decentralizacji i demokratyzacji panującego w SFRJ systemu[25]. Działania serbskie podejmowane w latach osiemdziesiątych były traktowane przez Chorwatów jako wyjątkowo prowokacyjne. Nic więc dziwnego, iż upadek żelaznej kurtyny w Europie Środkowej i Wschodniej przyczynił się w wyjątkowo mocnym stopniu do spotęgowania antagonizmu chorwackiego przeciwko "dyktaturze z Belgradu". Chorwaci w tym okresie przystępują do spontanicznego manifestowania swych uczuć patriotycznych. Znajduje to wyraz w gromadzących tysiące ludzi demonstracjach, koncertach czy marszach. Poczucie zagrożenia republiki ze strony serbskiej potęguje ponadto likwidacja autonomii Kosowa i Wojwodiny w 1989 roku oraz postawa liczącej dwanaście procent ogółu mieszkańców republiki mniejszości serbskiej, wyraźnie sympatyzującej z republiką swojego pochodzenia. W styczniu 1990 roku odbywa się nadzwyczajne posiedzenie Związku Komunistów Jugosławii. Dochodzi podczas niego do gwałtownych sporów pomiędzy przedstawicielami Chorwacji i Słowenii a dążącej do utrzymania spójności terytorialnej kraju Serbii. W rezultacie przedstawiciele Chorwacji i Słowenii opuszczają  konferencję.

Pierwsze wielopartyjne wybory odbywają się na terytorium Chorwacji 22 kwietnia 1990 roku. Wygrywa je Chorwacka Wspólnota Demokratyczna z Franjo Tudjmanem na czele. Partia głosząc hasła odrodzenia narodowego Chorwatów i pełnej niepodległości wpływa na wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród mieszkańców republiki. Wyrazem pogłębiania się nastrojów antyserbskich w republice stały się zamieszki do których doszło w Zagrzebiu 13 maja 1990 roku po meczu piłkarskim między drużynami z Serbii i Chorwacji. 30 maja 1990 roku odbywa się pierwsza sesja nowo wybranego parlamentu chorwackiego. Franjo Tudman zgłasza w jej trakcie propozycję uchwalenia w przeciągu sześciu miesięcy nowej konstytucji republiki[26]. Serbscy działacze polityczni zdecydowanie protestują przeciwko projektowi nowej konstytucji, dopatrując się w nim zagrożenia dla praw politycznych liczącej prawie sześćset tysięcy osób mniejszości. Nowa konstytucja zostaje uchwalona 22 grudnia 1990 roku. Chorwacka ustawa zasadnicza dokonała zmiany statusu mieszkających w republice Serbów, określając ich jedynie mianem mniejszości narodowej[27]. Mniejszość serbska uznała, iż nowa konstytucja nie gwarantuje jej właściwie żadnych praw politycznych. Serbscy przywódcy polityczni w Chorwacji zaczęli głosić postulaty przyznania  mniejszości szerokiej autonomii i zapewnienienia im ochrony ze trony dowodzonej przez Serbów JNA. Władze jugosłowiańskie w reakcji na chorwackie aspiracje zmierzające do decentralizacji i demokratyzacji systemu w SFRJ dokonały modyfikacji swej doktryny obronnej. Poczynione zmiany zakładały między innymi znaczne osłabienie zdolności wojskowych sił obrony terytorialnej i przeniesienie ich kompetencji na zdominowaną przez oficerów serbskich JNA.

Na początku 1991 roku serbscy ekstremiści organizują w republice liczne prowokacje, mające na celu doprowadzenie do interwencji wojsk federalnych. Do najbardziej znanego incydentu dochodzi w marcu 1991 roku, kiedy to jednostki JNA starły się z oddziałami chorwackimi w rejonie Jezior Plitivickich[28]. Wzrost aktywności serbskich separatystów powoduje, iż władze republiki wzmacniają swój potencjał wojskowy i policyjny w obawie przed serbską interwencją. Na mocy dekretu prezydenta Tudjmana z 9 kwietnia 1991 roku utworzone zostały oddziały policyjne – tak zwana Gwardia Ludowa.  19 maja 1991 roku odbyło się w republice referendum w którym ponad 94 % głosujących opowiedziało się za niepodległością Chorwacji i zerwaniem federacji z SFRJ. Mniejszość serbska w Chorwacji zbojkotowała referendum. Deklaracja niepodległości Chorwacji została ogłoszona 25 czerwca 1991 roku. W reakcji na ten dokument zamieszkujący Slawonię i Krajinę Serbowie ogłosili oderwanie się od Chorwacji. W następnych dniach na terenach Baranji, Krajiny i Slawonii wybuchają brutalne walki. Wyposażona w ponad dwa tysiące czołgów i ponad 150 tysięcy żołnierzy JNA wsparła w nich serbskich separatystów. Według oficjalnego stanowiska zdominowanej przez Serbów JNA podjęta na terenie Chorwacji interwencja miała zahamować rozlew krwi podczas etnicznych waśni. W wyniku podjętych przez siły armii federalnej działań około 10 % terytorium Chorwacji znalazło się w rękach Serbów. Republika jednak, za namową Komisji Europejskiej, zdecydowała się "zamrozić" konsekwencje deklaracji i przez okres trzech miesięcy wstrzymać się  od podejmowania wszelkich działań zmierzających do jej całkowitej realizacji. Armia chorwacka rozpoczęła otwarte działania wojenne przeciwko JNA dopiero 13 lipca 1991 roku, kiedy to siły lotnicze armii federalnej dokonały ataku  na chorwacką ludność cywilną w pobliżu Vukovaru. Armia federalna przystapiła do szeroko zakrojonej akcji ostrzeliwania osiedli chorwackich, zwłaszcza na terytorium Slawonii i Krajiny. W sierpniu 1991 roku doszło między stronami konfliktu do bitwy o miasto Vukovar. Garstka żołnierzy chorwackich oraz ludność cywilna musiała uznać wyższość elitarnych jednostek JNA, w których Serbowie stanowili prawie 100 procent żołnierzy.

W rezultacie zaogniającej się sytuacji na terytorium republiki rząd chorwacki zarządzał zajęcie  ponad trzydziestu federalnych obiektów wojskowych. Dzięki temu posunięciu Chorwaci zdobyli liczny sprzęt wojskowy, bardzo im potrzebny do dalszego prowadzenia działań zbrojnych. Jako odwet za zajęcie sprzętu federalnego marynarka jugosłowiańska przystąpiła do zablokowania wybrzeża Adriatyku, w szczególności zaś istotnego strategicznie Vukovaru. Już w tej fazie konfliktu liczba uchodźców i osób zmuszonych do czasowego opuszczenia domu dochodzi do 600 tysięcy[29].

Na początku października 1991 roku oddziały armii federalnej oraz milicji czarnogórskiej przesuwają się na północ w kierunku Dubrownika. 7 października lotnictwo armii federalnej dokonuje zmasowanego nalotu na budynki rządowe w Zagrzebiu. Ostrzelany zostaje między innymi pałac prezydencki. Jednostki armii federalnej tego samego dnia przystępują do oblężenia Dubrownika. W rezultacie postępującej eskalacji konfliktu chorwacki parlament ogłasza niepodległość i zerwanie wszelkich konstytucyjnych związków z Jugosławią. Ogłoszenie niepodległości nastąpiło 8 października 1991 roku, po wygaśnięciu porozumienia nakazującego Chorwacji trzymiesięczne wstrzymanie się od podejmowanie wszelkich działań[30]. W ciągu następnych trzech miesięcy terytorium Chorwacji staje się areną niezwykle krwawych walk . Szacuje się, iż przyniosły one ponad 10 tysięcy ofiar oraz setki tysięcy osób zmuszonych do opuszczenia swego miejsca zamieszkania. 18 listopada po ponad dziewięćdziesięciu dniach oblężenia poddaje się Vukovar. Ciężkie walki toczą się również w Slawonii, zwłaszcza w okolicach miejscowości Osijek i nad Drawą.

Wobec bezprecedensowego od zakończenia II wojny światowej rozlewu krwi w Europie  Wspólnota Europejska oraz KBWE podejmują działania zmierzające do zakończenia konfliktu. W grudniu 1991 roku na Bałkany przybywa specjalny wysłannik WE – Cyrrus Vance. W wyniku jego działalności chorwacki parlament zobowiązuje się wprowadzić zmiany w konstytucji, które gwarantowałyby prawa mniejszości serbskiej w kraju. Wprowadzenie poprawek do chorwackiej konstytucji stanowiło jeden z wstępnych warunków jej uznania przez państwa Wspólnoty Europejskiej. Działalność Cyrrusa Vance`a zbiega się w czasie z uznaniem Chorwacji przez Republikę Federalną Niemiec. Kraj ten prowadzi na forum WE intensywną kampanię na rzecz szybkiego uznania Słowenii i Chorwacji przez państwa wspólnoty. Koniec grudnia 1991 roku przynosi również powstanie samozwańczej Serbskiej Republiki Krajiny, obejmującej teren Zachodniej i Wschodniej Slawonii, Baniji, Kordunu, Liki oraz części Dalmacji[31]. W styczniu 1992 Chorwacja zostaje uznana przez USA, Kanadę, państwa Wspólnoty Europejskiej oraz inne kraje, w tym Polskę. Przyjęcie Chorwacji do ONZ nastąpi w maju 1992 roku. W tym samym miesiącu ONZ nałożyła sankcję na pozostające w federacji jugosłowiańskiej Serbię i Czarnogórę.

W lutym 1992 roku rozpoczyna się na terytorium Chorwacji misja pokojowa ONZ – UNPROFOR. Została ona powołana na mocy rezolucji RB ONZ z 21 lutego 1992 roku do powstrzymania eskalacji konfliktu. W jej skład wchodziło początkowo czternaście tysięcy żołnierzy[32]. Doprowadzono wówczas do podpisania porozumienia na mocy którego armia federalna mogła wycofać się z położonych w środku Chorwacji garnizonów. Porozumienie to w pewnym stopniu przyczyniło się do rozładowania bardzo napiętych wówczas stosunków serbsko- chorwackich. Działania wojenne na terytorium Chorwacji w omawianej fazie wojny zakończyły się we wrześniu 1992 roku.                   

Wraz z początkiem 1993 roku sytuacja polityczna na Bałkanach ulega wyraźnemu pogorszeniu. Chorwackie siły zbrojne rozpoczynają wówczas działania zbrojne w południowej części Krajiny. Siłom chorwackim udaje się zdobyć istotne strategicznie punkty w regionie. W połowie 1993 roku zaognieniu ulega sytuacja na terytorium Krajiny. Krajińscy Serbowie opowiedzieli się w referendum za przyłączeniem tego terytorium do Serbii. W lipcu 1993 roku w Genewie odbywają się istotne dla Chorwacji rozmowy w sprawie utworzenia trzech państw etnicznych (muzułmańskiego, chorwackiego i serbskiego) na terytorium Bośni i Hercegowiny. W wyniku serbskich czystek etnicznych z terytorium Serbskiej Republiki Krajiny ucieka ponad 45 tysięcy Chorwatów [33]. W marcu następnego roku dochodzi do podpisania przez krajińskich Serbów porozumienia o zawieszeniu broni. Między stronami konfliktu powstaje strefa zdemilitaryzowana. 31 marca 1995 roku zakończona została misja pokojowa UNPROFOR, przekształcono ją następnie w trzy samodzielne misje. W dniu 1 maja 1995 rozpoczyna się kilkudniowa ofensywa chorwacka na terytorium zachodniej Slawonii. Wojska chorwackie w przeciągu kilku dni dokonały zajęcia całego terytorium Slawonii. Towarzyszyły temu liczne mordy na Serbach, w wyniku których zginęło ponad dwieście osób. Odpowiedzią zamieszkujących Krajinę Serbów na ofensywę chorwacką było bombardowanie Zagrzebia. Z Krajiny w popłochu uciekali Serbowie, nie wierząc w chorwackie zapewnienia o ochronie praw mniejszości. Brak wszelkiej reakcji ze strony władz w Belgradzie zachęcił Chorwatów do podjęcia kolejnej akcji. Rozpoczęta 4 sierpnia 1995 akcja chorwackiego wojska i policji pod kryptonimem "Burza" (chorw. Oluja) miała na celu zajęcie części Republiki Serbskiej Krajiny[34]. Podczas akcji, trwającej zaledwie 72 godziny, 150 tysiącom żołnierzy udało się wyzwolić prawie dwadzieścia procent chorwackiego terytorium państwowego. Rezultatem zwycięskiej operacji stało się  powtórne przyłączenie Krajiny do Chorwacji oraz niechlubna fala terroru, która ogarnęła omawiane terytorium. W tym samym czasie armii chorwackiej udało się również odbić z rąk serbskich terytorium Parku Narodowego Plitivice. W końcu 1995 roku udało się również Chorwacji odzyskać na drodze pokojowej wschodnia Slawonię[35].        

Od 1 do 21 listopada 1995 roku trwały w Dayton rokowania w sprawie zakończenia wojny w Bośni. Porozumienie zostało formalnie podpisane 14 grudnia 1995 roku w Paryżu. Strony konfliktu w Bośni zobowiązywały się w nim do zakończenia wszelkich działań wojennych. Postanowiono również o wycofaniu sił zbrojnych poza wskazaną w układzie strefę zdemilitaryzowaną. Strefa ta miała być kontrolowana przez siły implementacyjne NATO, przekształcone w rok później w siły stabilizacyjne – SFOR. W tekście porozumienia uznane zostały historyczne granice Chorwacji. Porozumienie stanowiło również o zwrocie Chorwacji terenów wschodniej Slawonii. Układ z Dayton regulował również kwestie dotyczące powrotu uchodźców oraz ochrony praw mniejszości narodowych. Władze Chorwackie oficjalnie wyraziły zgodę na powrót serbskich uchodźców  jednak w praktyce mnoży się formalne przeszkody mające na celu uniemożliwienie Serbom powrót do miejsc ich zamieszkania przed wybuchem konfliktu. Władze Chorwacji do dnia dzisiejszego zmagają się ze skutkami wojny z lat 1991-1995. Duże bezrobocie, brak perspektyw oraz mocno zniszczona infrastruktura stanowią istotne przeszkody dla szybszego przebiegu procesu akcesyjnego kraju do Unii Europejskiej. W styczniu 1996 oficjalnie zakończono misję sił ONZ – UNCRO. Misja ta prowadzona od marca 1995 roku zastąpiła poprzednią misję pokojową ONZ – UNPROFOR. W następnym miesiącu na chorwackim Półwyspie Prevlaka rozpoczęła się misja obserwacyjna ONZ w ramach sił pokojowych UNMOP.        

 


 

[1]    SFRJ starała się odgrywać swego rodzaju rolę gospodarza wspólnoty także w sferze stosunków międzynarodowych ( Ruch państw niezaangażowanych). 

[1]    Tradycje państwowe Słowenii sięgają VIII w. n.e. 

[2]    Zob. Nation Craig R., War in the Balkans. 1991- 2002, str. 124 

[3]    Zob. ibidem, str. 113

[4]    Ciekawy opis procesów politycznych zachodzących w Słowenii oraz ich odzwierciedlenia w relacjach z władzami serbskimi znaleźć można na stronie http://www.ukom.gov.si/10years/path/war/

[5]    Znajduje to odzwierciedlenie w ogłoszonej 2 lipca 1990 roku słoweńskiej deklaracji o suwerenności republiki w ramach Federacji Jugosłowiańskiej. Zob. Notion Craig R., War in the Balkans, str. 113 

[6]    Na temat  okoliczności ogłoszenia deklaracji niepodległości Słowenii zob. szerzej artykuł "Slovenian War of Independence dostępny pod adresem http://www.ljubljana-life.com/ljubljana/ten-day-war . Interesujących spostrzeżeń na temat reakcji społecznośći międzynarodowej ( zwłaszcza Wspólnot Europejskich) zob. Farha Brahmi, Failure of Collective Action or hre Member State  in Search for a European Foreign Policy Consensus: Germany and Britain towards the Recognition of  Slovenia and Croatia", European Foreign Policy Conference , July 1st- 2nd 2005 , "The Ethical Dimension of European Foreign Policy", LSE International Relations Department       

[7]    Pomimo faktu iż działania wojsk JNA rozpoczęły się de facto już 26 czerwcqa wieczorem. Interesujące kalendarium chronologiczne konfliktu prezentuje strona poświęcona wojnie na Bałkanach i innym konfliktom zbrojnym, zob. http://www.greendevils.pl/konflikty/wojna_w_slowenii/slowenia_1991.html 

[8]    Między innymi w Leskovecu, Crnice i Ribnicy

[9]    Zob. Nation Craig R., War in the Balkans. 1991- 2002, str.124

[10]  Pomomo faktu oficjalnego zakończenia przez JNA działań wojennych 4 i 5 lipca dochodzi do kilku incydentów z udziałem JNA. Między innymi w Mariborze oddziały armii federalnej zaatakowały wóz opancerzony STO

[11]  Por. Nation Craig R., War in the Balkans, 1991- 2002, str. 124. Niektóre źródła przytaczają liczbę 19 zabitych , zob. http://www.greendevils.pl/konflikty/wojna_w_slowenii/slowenia_1991.html  

[12]  Inne źródła przytaczają liczbę 183 rannych, zob. ibidem

[13]  Zob. Brahmi Farha, Failure of Collective action ... , str. 10, zob. Nation Craig R., War in the Balkans. 1991- 2002, str. 126 i następne 

[14]  Zob. Nation Craig R., War in the Balkans, 1991- 2002, str. 112, zob. również  Glenny Misha, The Fall of Yugoslavia. The third Balkan War, str. 86- 91  

[15]  W chwili wybuchu konfliktu w skład "Trojki" wchodzili ministrowie spraw zagranicznych Holandii, Luksemburga oraz Włoch.

[16]  Warto zaznaczyć, iż w tamtym okresie w łonie Wspólnot Europejskich występowały znaczące różnice zdań w kwestii uznania Słowenii i Chorwacji. W początkowej fazie konfliktu jedynie Austria oraz Niemcy optowały za natychmiastowym uznaniem słoweńskiej i chorwackiej niepodległości. 

[17]  Zob. Nation Craig R., War in the Balkans. 1991- 2002, str. 125

[18]  Czego zresztą nigdy nie uczyniły, zob. ibidem str 125

[20]  Sytuacja ta zdecydowanie zaogniła stosunki z władzami chorwackimi, które odmówiły przejścia wojsk federalnych przez swoje terytorium. 

[21]  Zob. Heuvel van den Martin, Jan G. Siccama (red. ), The Disintegration of  Yugoslavia, str.  83- 84  

[22]  Świadczy o tym chociażby zakończona niepowodzeniem próba wysłania na terytorium Słowenii dwóch elitarnych jednostek pancernych z Belgradu w dniu 3 lipca 1991. 

[23]  Zob. Cigar Norman, The Serbo- Croatian War, 1991: Political and Military Dimensions, str. 301. 

[24]  Ibidem str. 301

[25]  Zob. Bjelajac Mile , Zunec Ozren, The War in Croatia. 1991 -1995, str. 26

[26]  Została ona ostatecznie uchwalona przez chorwacki parlament 22 grudnia 1990 roku. W trakcie prac legislacyjnych Tudjman zgłasza projekt zmiany zasad prawnych funkcjonowania SFRJ ( październik 1990 ).

[27]  Zob. Cigar Norman, The Serbo- Croatian War, 1991: Political and Military Dimensions, str. 310

[28]  Oddziały serbsakie dokonały tam zajęcia budynku dyrekcji Parku Narodowego Jezior Plitivickich. Zamordowany przez nich policjant chorwacki – Josip Jovic uznawany jest za pierwszą ofiarę konfliktu.

[29]  Liczne przypadki aktów bestialstwa i masowego naruszania elementarnych praw człowieka zostały w tamtym okresie udokumentowane przez przebywającą na Półwyspie Bałkańskim międzynarodową grupę obserwatorów z Helsinek. Warto zauważyć iż aktów bestialstwa dopuszczały się zarówno oddziały armii federalnej jak również paramilitarne oddziały chorwackie. 

[30]  8 października został później uznany za Dzień Niepodległości Chorwacji. 

[31]  Zob. Nation Craig R., War in the Balkans, 1991- 2002, str. 131 

[32]  W marcu 1995 roku siły UNPROFOR liczyły około 39 tysięcy żołnierzy z 38 państw.

[33]  Pozostało niespełna 900.

[35]  Jej obszar pozostał jednak pod międzynarodową kontrolą.


 

4. Bibliografia:

Albright Madeleine, Madam Secretary. A Memoir, Pan Books, London, 2003

Bjelajac Mile, Ozren Zunec (red. ), The War in Croatia. 1991 -1995, Si Team Seven, Brussels, 1991  

Brahmi Farha, Failure of Collective Action or the Member State in Search for a European Foreign Pollicy Consensus: Germany and Britain towards the Recognition of Slovenia and Croatia, European Foreign policy Conference, July 1st – 2nd  2005, The Ethical Dimension of European Foreign Policy, LSE International Relations Department, KCL War Studies Department, London, 2005      

Cigar Norman, The Serbo- Croatian War, 1991: Political and Military Dimensions,  The Journal of

Strategic Studies, vol.16, nr. 3, Franc Cass & Co. Ltd, London, 1993

Glenny Misha, The Fall of Yugoslavia. The Third Balcan War, Penguin Books, London, 1998

Heuvel van den Martin, Jan G. Siccama (red. ), The Disintegration of Yugoslavia, Yearbook of European Studies, Radopi, Amsterdam- Atlanta, 1992   

MacDonald David Bruce, Balcan Holocaust ?. Serbian and Croatian victim- centred propaganda and the war in Yugoslavia, Manchester University Press, Manchester, 2002

Nation Craig R., War in the Balkans.1991- 2002, Strategic Studies Institute, Carlisle Pennsylvania,  2003 

Woodward Susan L., Balkan Tragedy. Chaos and dissolution after the Cold War , Brookings Institution, Washington D.C., 1995 

Źródła elektroniczne:

http://www.ljubljana-life.com/ljubljana/ten-day-war – Slovenian War of Independence

http://www.ukom.gov.si/10years/path/war/ - War for Slovenia

http://www.greendevils.pl/konflikty/wojna_w_slowenii/slowenia_1991.html – Wojna w Słowenii 1991.  

http://www.sis.polebitwy.pl/Artykuly_Historyczne-Dezintegracja_Jugoslawii_1945-2006.html – Dezintegracja Jugosławii 1945- 2006  

http://przezbalkany.cafebabel.com/en/post/2007/08/27/05072007-Dwunasta-rocznica-akcji-Oluja - Dwunasta rocznica akcji "Oluja"

 

  drukuj   prześlij na email

  powrót   w górę
  Wasze komentarze
 

 

(~Carrie, 30-09-2009 10:34)

Opis:


Brak odpowiedzi na ten komentarz
+ powrót + odpowiedz
 

Copyright by (C) 2007 by e-Polityka.pl - Biznes - Firma - Polityka. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Kontakt  |  Reklama  |  Mapa Serwisu  |  Polityka Prywatności  |  O nas


e-Polityka.pl